мртовец (м.)
Го поткрена Неда мртовецот, — тешкиот товар во мајчина прегратка лесен . ..
„Сердарот“
од Григор Прличев
(1860)
Свршуваше песната... Ама опитната жена и со капењето сврши на многутажениот мртовец, херој од Река.
„Сердарот“
од Григор Прличев
(1860)
На постела таа го стави мртовецот, каде жена, во црнина цела, рамнодушно чекаше.
„Сердарот“
од Григор Прличев
(1860)
Блед и бигоросан - потсетуваше на мртовец.
„Улица“
од Славко Јаневски
(1951)
Кон осум девет саатот црквата се наполни, Тие што имаа „пресни мртовци“ донесоа пченица и поскури да ги препее дедот поп и да им раздадат за душа, некоја невеста дошла да си прави молитва со малечкото на шест недели; други ќе крштаваат.
„Крпен живот“
од Стале Попов
(1953)
Сега ќе ме убиеш ли, ќе жртвуваш ли жив човек за мртовец?“
„Две Марии“
од Славко Јаневски
(1956)
Тие покажаа кон соседната маса, кон налутениот кавалер на сувата блондина облечено тврдо и круто како во картон. „Знам“, се сети и се наведна. „Ништо полесно отколку да се опцуе еден мртовец.“
„Месечар“
од Славко Јаневски
(1959)
Стаклата на очилата на другиот мртовец закрцкаа под неговите петици.
„Месечар“
од Славко Јаневски
(1959)
Тоа се молчаливи конвулсии на едно живо тело потстрекнати од глувиот инстинкт да се покорува на човековата волја дури и овде, во оваа теснина, каде што тлеат мртовците.
„Пустина“
од Ѓорѓи Абаџиев
(1961)
- Сакаш сам да се убедиш дека си мртовец? - Немам желби.
„Пустина“
од Ѓорѓи Абаџиев
(1961)
Мажите, што го носеа мртовецот, се менуваа постојано, а тој, Змејко, со торбичката со читанката и со таблицата преку рамо ги притискаше со раката кондилите и моливите да не тропкаат внатре и мислеше на тагата, мислеше на жалоста, ја носеше врзана во еден цврст јазел во грлото, го раскинуваше и него и му го сопенаше здивот, но мислеше како ли расчешнува таа кога оној, што го носат мажите, е твојот татко, да е скраја и далеку.
„Белата долина“
од Симон Дракул
(1962)
И секогаш, кога ќе мораше да се поздрави со тоа старче, Змејко секогаш долго потоа го носеше во прстите впечатокот како да се поздравил со мртовец.
„Белата долина“
од Симон Дракул
(1962)
Пишувајќи за животот на Делчев, писателот користи и повеќе познати анегдоти и духовити досетки низ кои се открива итроштината и неустрашливоста: излегувањето од опколениот град како мртовец, влегувањето во Солун кога е преправен во селанец чија кошница е полна со велигденски јајца, па како главен инженер за изградба на патишта, чуден трговец, или пак сцената кога седи и пие кафе со главниот скопски дервиш.
„Гоце Делчев“
од Ванчо Николески
(1964)
Најтешка беше умирачката. Мртовецот се вадеше надвор извиткан во ќебе, зашто ни сандак можеше да му се направи, ниту на гробишта да се однесе, туку само му се правеше дупка во снегот во дворот и се оставаше тука за да не се смрди в куќи и да не се плашат децата; се забодуваше крај него висок стап со крст на врвот за да му се обележи местото: да се знае каде е ставен во снегот и да се најде кога ќе запре снегот за да се однесе на гробишта и да се закопа.
„Свето проклето“
од Јован Стрезовски
(1978)
Исушени коњи се влечат како сенки на мртовци низ полето.
„Љубопис“
од Анте Поповски
(1980)
Средата ли, четвртокот ли, одново се разденивме како во пекол градината во дворот тажна, стебленцата во неа јадни, Татко ми го снема, како да исчезна во времето, и некаде по некој ден гледаме: водата ги раскопала гробиштата и жолтите коски на мртовците пливаат по улиците и ни мавтаат на сите: ајдете, велат, што чекате?
„Љубопис“
од Анте Поповски
(1980)
- Баси му мртовците, вели Гоше Љубин, овие ќе ни го истурат котлето. - Кое котле, велам јас. - Тоа со бакрданикот, вели Гоше Љубин. Се насмеавме.
„Пиреј“
од Петре М. Андреевски
(1983)
Помислувам дека сите мртовци викаат и идат по мене: ми бараат вода, помош.
„Пиреј“
од Петре М. Андреевски
(1983)
Допаткувам покрај еден мртовец, го гледам: угаснат е жарот и во него. Само пепелта останала.
„Пиреј“
од Петре М. Андреевски
(1983)
Ниту виулица ги удира и ниту дожд ги бие, Само смртта минува мртовци насејќи.
„Постела на чемерните“
од Петре Наковски
(1985)
