ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Тогаш не можеше да се види, како што очите не можат самите себе да се видат, не можеше да ѝ се придаде никаков епитет, зашто истиот согоруваше в мигот на доживеаното. Смешно.

Тогаш не можев да разберам.

Сега не можам да си простам што тогаш не ѝ кажав колку убаво се чувствував заради неа.

Прага ја пресекуваат многу дијагонали, но некои од нив се најневралгичните точки и ако на нив не си стапил, тогаш не си бил во Прага, не си можел да ја почувствуваш.

- Читај ја етикетата, таа ќе ти каже - гласел одговорот. - Неписмен сум! - Тогаш не купувај!

Е па, тогаш не би имало војна.

Но зашто тогаш не поминуваше никаков воз по железничка линија, кој би можел да биде бомбардиран, а не допираа ни шумови на моторни возила што се точкаа по Битолско Џаде, појавата на аеропланот силно ги изненади и ги возбуди.

Па дури и тогаш не може целосно да биде сигурен во неа.

Сега знам, но тогаш не знаев зошто толку нагло притисна на сопирачката и сврте во полукруг, чкрипејќи; ќе падневме двајцата.

Со тој брак, ние всушност (јас и Земанек), се убедувавме дека не сме згрешиле што сме го избркале Јан; оти тој брак реално постоеше, и беше знак дека се сакаме; а ако се сакаме, тогаш не можевме да бидеме виновни за тоа што немаше место за трет во тој наш свет.

Костур рано беше паднал под капата на грчкиот владика, како ли му беше, аха, ми текна – Каравангелис, ли? Не, не, тогаш не беше тој.

А ни едното ни другото тогаш за тогаш не можеше да се замисли.

Ако, на пр., г. Станчев е претставник на кнезот, а не на Бугарија, тогаш не се такви Цоков, Бешков и др.

Ако гледаме така на трудот и ако искрено сакаме да се оддолжиме пред нашиот народ, тогаш не ќе се извинуваме дека нема почва за културно работење.

Ако пак тие мислат со нас да не се церемонат и да нѐ лажат Европа и нас со реформи што не ги исполнуваат, тогаш не ќе се зачуди Турција ако и ние ги обрнеме нашите погледи кон Европа и од неа бараме да се воведат во нашата татковина со сила тие реформи што се признаваат од силите европски за вистинска требност за успевањето на религиозно-националното и културното развивање на македонските рисјани 5.

Ако е така, тогаш не ни останува ништо друго, освен да му се помолиме на Господа да ги умножи македонските друштва, слични на Петроградското – „Св.Климент” насекаде каде што живеат Македонци. *Прочитано на II седница на петроградского Македонско научно-литературно другарство „Св.Климент” на 28 септ. 1903 г.

Тогаш не би знаеле чуму ќе ни е времето (и новото и старото).

Тогаш не дотрајав: - Прашајте однадвор, велам, ако знам ќе ви кажам.

Уште мајка ми велеше: „Кога се раѓа женско и стреите плачат“. Јас тогаш не знаев оти така ми вели мајка, ама сега знам...

И така, така, ми угасна... Капинка моја. А како да не плачам?! Тогаш не можев, не ми останаа солзи. 169

Се сетив за светецот што боде со три запци чудовиште.

Бев болен и мал момчак чии прсти тогаш не допреле женско месо и можев да знам дека и со маки ќе се исправам, ќе допрам врв на нож до грлото на килавиот Јаков Иконописец што пошол сам од Кукулино по нас да ја одмаздува својата споулавеност и да го прашам кој ќе го одбрани од казната за која треската ме определила, и можев да ги прашам засипнато другите по што се позрели од мене кога не процениле како и од кого горел Круме Арсов и кој е грешниот светец дојден да го убие волот на Цене Палчев или на Чучук-Андреј или на Осип Сечковски, не знам, на еден од луѓево чија желба е да донесе камења, два и тешки, за воденица со мрак под покривот што ќе е светлост само за призраците, и пак не станав од сламата на Никифоровата кола, еднаш со скршена, сега со втора оска, а небото не се уриваше со бучава како што мислев и не летаа ни врани ни пропаски, ни некои евангелски птичиња со црвени вратови и со грпки, само татнеше под нас земјата во која коските на мртвите се кршеа една од друга и нѐ предупредуваа да клекнеме и да се помолиме за црвите во нивната шупливост, и чувствував со ноздри дека ќе испука дамкавиот камен од кој се спуштија Онисифор Мечкојад и Јаков Иконописец и ќе пушти од себе стеблики со горчливо млеко во себе, меѓутоа слушав шушкаво дишење, свое бездруго, останувајќи бессилен под влажни сенки како под кожа на страшно голема гуштерица, и си реков не си веќе жив, сполај му на господа, сонуваш мртов сон обидувајќи се да мрдаш со прстите во опинците, си раскажував, а во тие опинци уште лежеше студот на водата од потокот што го прегазив кога се враќав од Мечкојадовото засолниште во забелот, во тој ден или вчера, пред сто години можеби, и го барав со внатрешниот вид на очите среќниот миг на детството од дните кога со врескање се прерипува баднички оган, наеднаш без возбуда да се сетам дека бев премал кога мајка ми умре заедно со мојата новородена сестричка и кога татко ми отиде и не се врати, едни да докажуваат дека загинал од димискија, други да се колнат дека се преженил кадрав и убав, животворна сила заради која и света Петка повторно ќе можела да се најде на земја.

„Тогаш не е вистина дека си ти.“ „Што дека сум јас?“ „Ти не си оној што го уби Осиповото воле. И не му го грабна залакот на старецот Неделко Шијак.“

Но јас веќе знаев кој е со него и дека тој што е со него е изврзан со гнил ремен, ишаран од стапиште со модрици и безумен како и секогаш зашто до мене достаса најпрвин неговиот глас - „Не давај ме, внуку, на никаквециве, ќе ме обесат“ - потоа јасно го видов како се ниша килав пред својот внук и судија и како плаче кикотливо, ја видов таа безначајна празнина во лита и скудна облека на која никнала долгнавеста тиква со влакна, но тоа е сега прикаска што мојава улава старост ја раскажува со чувство на посничка осаменост пред друга, калуѓерска и божја, бездруго свето дрво што размислува над туѓи мисли и се моли над туѓ грев, на оние што веќе ги нема, што се прав како што ќе сум и јас утре прав, јас, Лозан Перуника, дамка од дамките на минатото и вчерашна жива смрт од дружина на мртви луѓе, и тие вчера со гнев и јад во секоја капка на крвта вчера, кога и јас, и сирак и главен терач на туѓа двоколка со сив ѕевгар, сонував и живеев зелено, зелен во една земја што помеѓу топењето на снегот и сушите на болните лета не знае што е зелена пролет, зелен април или зелен мај, и знае или можела да знае што е зелен страв пред чудовиште оплодено од еден друг господ во градината во која се преселиле од рајот женското петле Адам и неговото ребро со женска коса, женски колкови и женско умеење во гревот да посади боцки од кои душата станува жива рана.

Неговото несфаќање со сета тежина легнувало врз патот зад него и тој останувал сам, шуплив и пак затворен за сите шумови и гласови.

Штом густата лепливост ќе му го ослободела разумот, околу него си се намалувало, и звук и облик, и тој тогаш не ја стискал коскената дршка на ножот и бил без она свое чувство дека однегде ќе го стаса брз удар.

Мојата трета лага, која во иднина ќе стане вистина.

Второто, може ли за мала лага да се смета нешто кое во иднина ќе стане голема вистина? – Секако. – Зошто тогаш не земете и Вие малку од својата љубовна напивка, што нам толку несебично ни ја нудите?

Но нивната уметничка оправданост и тогаш не подлежи на сомневања: развитокот не е мртва, однапред зацртана линија на израснувањето.

Да, би можела да те заборавам, ама тогаш не ќе бидам јас....

Тогаш не ќе биде исто, ќе има повеќе СЕЌАВАЊА.

4. Ако доброто почна да бега и од него зашто тогаш не му рекоа обвинет си дека си луд, смртна опасност си за луѓето, дојди на испитување, болницата се наоѓа таму и таму, бројот на телефонот е во телефонскиот именик, туку дојдоа како ураган, обајцата - горила со ниски, безгрижни чела и зелени подочни кеси, обајцата колку тројца како што беше тој, набрекнати, сити рамнодушни за сѐ, дури и за себе, ни толку умни за да бидат некогаш луди.

Тогаш не бев во состојба да се осврнувам на поединостите.

Од тогаш не се слушнавме со студиото.

Замислете, ве молам. Кога тврдина се наоѓа во положба на опсада, тогаш не ги повикуваат на гости драгите познаници.

Сѐ се одвиваше толку спонтано. И затоа тогаш не мислеше на крајот.

Дури и тогаш не можеше на раат да се излафи со него, бидејќи зимното време не им позволуваше да си постелат сами на чардакот или на амбарот, ами беа принудени да спијат дома на женскиот кат, заедно со брата си Стоја, со Митра и со сите нивни деца та не можеа и салам да се завртат, a камо ли да си проговорат нешто „шепни покров“ како маж и жена невидени одамна.

Едниот го праша другиот: – Велиш ќе си достои кадијата на зборот? – Таман работа еден кадија да кршне – му одговори другиот. – Тогаш не за бадијала ја јадевме горештината летоска.

Мајка тогаш не ми зборуваше за своето бекташко потекло.

Ние тогаш не можевме да разбереме што значат овие два збора заедно, а и зборот Балкан.

Никој тогаш не ме виде. Откако го сошив знаме­то, убаво го скрив...

Тогаш не можев да го видам тоа што го гледам сега, по толку многу години, откако ја нема Мајка.

Јас тогаш не забележав, се разбира, дека таа нешто се досетила.

Германската филмска ѕвезда, Ани Ондра (Anny Ondra) одвај зборуваше англиски и бидејќи дублирањето, како денес, тогаш не постоеше, нејасните места ги снимав со помош на англиската актерка Џоан Бери (Joan Barry), која беше сместена во кабина надвор од кадарот и која го зборуваше дијалогот во микрофонот пред себе, додека г-ѓицата Ондра само ја отвораше устата, како да зборува.

— Тогаш не давам нога да ми сечат, велам, двете нозе ќе ти ги чувам.

- Тогаш не знам кај ми е паметот!

Па тогаш не треба да се чудите, да се инаетите ако некоја желба и не ви е исполнета.

Искрено речено, многу предмети и немаше: во аголот еден стар железен кревет, мала масичка со две столчиња, црн шпорет каков што јас до тогаш не бев видел, еден чуден орман, кујнски прибор на една полица и на ѕидот над креветот - неколку пожолтени фотографии.

Ѓулсиме тогаш не знаеше што е тоа, таа трескава напнатост што јури главечки и слепо.

- Тогаш не купувам автобус, - рече, - ќе си купам сладолед.

- Беше, ама тогаш не мислев дека е срамота...