ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Порано пред многу години, кога немаше кибрит, во џебот носев, трат од камче, така со триење едно со друго, го палевме огнот...раскажуваше таа...

И ако по многу, многу години наврнеше голем снег, бргу стануваше валкан, грд. Окопнуваше и долго го држеше градот замрзнат, заробен... ***

Подоцна видов дека неговата посета беше сврзана со една душевна потреба на човек кој дошол во посета на својот крај по многу години и ништо друго посебно.

Со сорот ги чистев трњето, со пилата гранките. Многу години бавчата беше оставена и пуста.

Мајка ми тоа многу години ми го спомнуваше кога јас бев девојка.

Многу години подоцна, бидејќи Ниро стана доста познат, Џеки ми раскажа како тој заиграл во неговата претстава.

Иако се ближи кон шестата деценија, по својата виталност и активност тој прилега на момче кое е готово да прави хируршки интервенции уште многу години.

Затоа на огромни паноа, на ѕидиштата по сиот Келн е истакнат овој знак на келнската колонска вода, која овде се произведува многу години, поточно со векови.

Орде Годивец го оставаше почтително својот кум од десната страна, а овој врвеше полека, нога за нога, мршав и височок, со малце повиен врат и една така блага, сепростувачка усмевка на лицето, како да е некој нов Исус, што веќе многу години влече невидлив крст по бескрајна Голгота и од тоа му се повиени рамениците.

— Нерде сагодина, бре ќопек! — ги дочекуваа аскерите селаните и маваа по очи — по глава само затоа што некој заборавил да го поздрави со омилениот им поздрав: „да ти се ногу години, ефенди".

Откако дојдоа Анадолците ни една млада жена не смееше да се појави надвор од племната.

За маниристичкиот „поредок“ Некаде околу 1580-та новите елементи на знаењето од настанувачката природна наука почнуваат да го потиснуваат повеќезначниот свет на тнр. magia naturalis, иако тие два света, експерименталистичката научност и магиско-природофилозофски концепт уште многу години по 1660-та интерферираат.

Многу години подоцна, уште еден великан, Жан Кокто се обидува да ги спознае тајните на опиумското искуство и, очигледно задоволен со доживеаното, во 1930. година, во книгата Опиум пишува: „Некои зборуваат за робувањето на опиумот.

Беше чуден; само се смешкаше и повторуваше дека е можно да се врати човек назад, во минатото, и дека е можно уште еднаш да изживее еден ден кој веќе изминал, пред многу години.

Не сакав тогаш на Луција да ѝ се спротивставувам па да ѝ објаснувам дека мошне често, наместо патриотизам луѓето се задоволуваат со еден вид културен примитивизам, и живеат како во полусон, убедени дека се патриоти; многу години подоцна сфаќаат дека примитивизмот на народните обичаи (во позитивната, културна смисла на зборот) не го определува нивниот патриотизам, туку дека е само еден вид културно алиби дека припаѓаат кон некое движење.

Со тоа, ако не се декларирате како народен уметник вие автоматски станувате болшевик и марксист, а штом сте тоа, вие немате духовен свет, не ја сакате татковината (многу години подоцна, откако заминав слушав сѐ уште коментари дека сум заминал затоа што не сум бил никаков патриот!), немате однос кон историјата и редовно имате руина од семејство.

Не знаете дека пред многу години, Граматик Граматик влегол во одајата со тајниот запис, за да го растолкува и проклетството да го укине, да го симне печатот на судбината од нас.

А ти, речиси, веќе си втасан таму“, ми беше рекла.

Едно утро наеднаш се загледа во мене изненадена: „На човекот му требаат многу години за да израсте од дете во човек.

АНЃЕЛЕ: Тој бил голем. А и многу години кај што бил отиден.

МАРА: Многу години да не сеиш. Спечали што ќе спечалиш, прави економија, пак дојди си да те жениме.

Возам по истиот пат – не пат. Кратко се задржавме во Подгорје, каде се распрашавме дали некој памети за многу луѓе кои пред многу години поминаа по тука.

По многу години еден од нив напиша во своите мемоари: „Никакво раководење со битката немаше.

Уште пред многу години можев да сторам нешто за неа.”

Има луѓе кое своето Јас потполно го заменуваат со некое друго Јас.

Го впивме тоа горчливо искуство на претците со мајчиното млеко, па го заборавивме – сакајќи да ѝ припаѓаме на новата Европа, заборавајќи дека Европа еден ден одново ќе ја сврти кон нас својата крволочна челуст; верувајќи во новата Европа ја заборавивме судбината на нашите блиски и далечни претци, заборавивме на крвта која им била пиена затоа што биле од инаква крв, ги заборавивме неброените судбини на понижуваните, лажно обвинуваните, прогонетите, мачените, усмртуваните, заборавени и од Бог и од ѓаволот.

Многу години подоцна читав една студија во која Зигмунд, тогаш средновечен, објаснуваше како се станува жена.

Настаните од стварноста и од нивната фантазмагорија се судираат и се кршат едни со други, а тие се обидуваат да ја докажат својата не-стварност: еден работник во поштата е уверен дека ќерка му не патува да се сретне со вереникот во соседниот град, туку засекогаш заминува на некој далечен остров; една кројачка го фрла тукушто прочитаното писмо на сестра си, во кое таа ѝ кажува дека сака да ја види, а оваа жена е уверена дека сестра ѝ ѝ соопштува дека татко им, кој умрел многу години пред тоа, наскоро ќе ја посети; еден студент, додека гледа во книгата пред себе, во мислите ги превртува животните стории на своите колеги и професорите – настани кои тие никогаш не би ни помислиле дека некогаш би можеле да им се случат.

Многу години пред да го напише „Мојсеј и монотеизмот”, брат ми со мајчиното млеко ја вцица и горкоста на изгонетите од земја во земја, на проколнатите заради различната религија и различното потекло, на горените на клада заради тоа што оние другите, кои се сметале за правоверни, со векови лажно ги обвинувале дека фрлале отров во бунарите, дека предизвикувале чума, дека правеле договори со ѓаволот; уште со млекото на нашата мајка тој го имаше примено во себе тој горчлив вкус.

Детето од женски пол, според него, започнува да станува жена „кога за првпат ќе ги види гениталиите на другиот пол.

Пред многу години, кога стапив на просторот на бугарскиот театар, тамошните театарџии ме пречекаа во театарските бифеа во кои гласно и јасно ми ја повторуваа сентенцата „Ние сме актери, кафеаните се наши!“

По многу години од Арагон, еден друг, исто така, творец на уметничкиот израз - филмски актер, во едно интервју ќе каже дека изиграл театарска претстава само поради тоа што во публиката забележал две очи кои му испраќале така топли, така искрени и полни со разбирање, погледи.

Пред многу години, присуствував на разговорот помеѓу двајца наши еминентни писатели.

И едниот и другиот Онисифор побрзале да клекнат и да го испијат со коленици сето студенило на влагата.

- Пред многу години, пред вие, парталковци, да бидете родени, можеби и пред вашите татковци или дедовци, живеело на земјава човече со тртка на носот.

Всушност, многу години пред теоријата за хаосот да стане популарна, една мала група на научници, вклучувајќи го тука и Херберт Сајмон, Иља Пригожин, Херман Хакен и некои други бараа теорија за сложеноста, општи принципи за систем чии многу делови заемодејствуваат и создаваат сложени поведенија.

Рака на срце, тогаш таа беше со разобличено тело, со мев до заби но, сепак, сметаше на својата препознатлива широка насмевка заради која тогаш, пред многу години, доби комплимент токму од Снежана.

За љубовта Пред многу, ама баш многу години, додека пеперутките сѐ уште можеа да се снимат на гастроскопија, во стомакот, и кога не беше срамота да се сака, се дружев со двајца слепи, кои само едно гледаа.

Водата се смири и раскажува (на оние што сакаат да слушаат), а Огнот, кој на денешен ден пред многу години го запалиле, една грда издупена кофа, со малку заматена „водичка“ го изгаси.

Многу годиње поминало, што не можел чоек да се приберит околу манастиро.

На ден Богоројца, кога биле народот во Варош во црквичето Пречиста (здрава је и ден денеска), у литургија чуле еден трескот голем од зад Маркои кули и дури се исплашиле.

И полјакот го враќа Стојана Пејкоски и му бара „многу години“.

Илија само врти со матерките, со чутурите и вика: У здравље, за многу години!

Кадрите на бушавата брада како да пуштале свои корења во земјата - по многу години черупката ништо не ќе ја крене од тоа место и низ глобовите ќе се спровираат диви цвеќиња непознати дотогаш на планинските предели.

По многу години, стариот градител, веќе на патерици од пуста старост, дошол со задув кај царот.

По многу години Климент Камилски ќе им се заблагодари на француските леви интелектуалци, доброволни шпански борци, кои со интервенција до Тито и до тогашната Комунистичка партија ќе бараат нивниот соборец да биде ослободен од неправедното обвинение и затворот.

Вие ме почестивте со Вашата посета за да ги земете пред многу години порачаните книги. Ова е голем ден за секој букинист.

Навистина чудно, незамисливо, каков вкус, провидни златести кори, обични вметоци, а каква мистерија на вкусот.

Татко остана чувствителен и на судбината на Сефардите кои беа спасувани во Албанија, при крајот на монархијата и периодот на италијанската окупација, кога земјата имаше автономија на одлучување, издавајќи им визи за престој на еврејските граѓани кои бараа спас.

Но, не го заборавај, мил мој, мајсторството во подготвувањето, за тоа се потребни многу, многу години за да се дојде до вистинскиот вкус, се надоврза госпоѓа Камилска.

Татко во еден период се допишуваше со својата братучеда Лејла, но никогаш не ја виде, само се случи по многу, многу години нивните деца (Етем Устер и авторот на книгава) да се сретнат ненадејно во Париз и да го живеат сродството, да чувствуваат нешто силно заедничко, коешто можеби само судбината на егзилот може да го донесе.

Беше сигурно дека бев наследил дел од татковата тишина која подоцна ја откривав меѓу редовите на неговите дамна читани книги, во дамките разлеана пепел од тутунот на занесните читања како негово живо присуство, многу години по неговото исчезнување.

Повеќе Сојузниот министер за надворешни работи на СФР Југославија Будимир Лончар никогаш не го видов.

Првпат по многу години зедов билет од Белград за Скопје во еден правец...

Како да ја губев рамнотежата меѓу морето и копното, чувствував брза вртоглавица Многу години подоцна кога се распадна Југославија подморниците припаднаа на новата држава Црна Гора.

Кога многу, многу години, по татковото исчезнување, трагав по неговите наследени книги, со различни писма, ја барав неговата цариградска диплома, најдов повеќе потврди за нејзиното постоење, но самата диплома не ја открив никогаш, како и сите тајни во самата наследена таткова тишина, можеби задржана меѓу две непознати книги во неговата библиотека.

Најчесто сакавме да ја слушаме прикаската за подводниот змеј чие живеалиште беше токму на линијата на границата која многу години, под различни окупации, но и во слободата, делеше две земји, народи, идеологии, вери.

По многу години, откако се омажив, го натерав Мане да прифатиме кумство, зашто младенците беа од Крњево и воедно видов можност да го посетиме селото.

Тоа беше сеќавање што веројатно намерно го туркал од свеста во текот на многу години.

Беше бомбардирана во... ах, пред многу години.

Да си жив и здрав за многу години!“ извика Марко пресреќен.

„Да ти се многу години, бегу ефенди. Добро си чул.“

Ибн Пајко направи темане со почит: „Да ти се многу години, вели пашо!“

Да ни е за многу години. Сѐ за арно да ни е адетот наш рисјански... целокупни да сме си.

По многу години Дионисиј Граматик изнајде шест двогласки, после друг пет, и друг три за броевите.

Свети Константин наречен Кирил, сам и словенските книги и букви ги преведе за малку години, а оние мнозина и за многу години: седум души ги создадоа нивните букви, а седумдесет души преводот.

После пак, кога поминаа многу години, се најдоа и по божја повела 70 мажи, што го преведоа од еврејски на грчки јазик*.

И така се продолжуваше многу години.

Така беше многу години. После се јави Паламид, што почна од алфавита и им изнајде на Грците само 16 букви.

Со овие 19 букви пишуваа многу години.

И така мнозина за многу години, одвај собраа 38 букви.

А што сѐ превиде тоа ковчеџе откако пред многу години го купи и му стана составен дел од неговиот живот; се фрлаше во разни превозни средства завиткано во вреќа за да не се гледа, да се заштити или да се носи полесно кога одеше пеш или кога му го даваше некому да го носи; не ретко му служеше да ги потпира на него плеќите или главата на разните железнички или автобуски станици чекајќи воз или автобус за некаде; да седи на него како на столче на палубите од бродовите во долгите деноноќни пловења; да го товари на коњи, магариња и камили по патиштата каде што само тие можеа да одат, да се изложува на ризик, да си го става на коцка животот поради неговата привлечност и будење љубопитност кај разните луѓе што го придружуваа или со кои доаѓаше во допир; да го продава кога ќе немаше пари и пак да не го продаде за да не се одвои од него; да му ги менува или крши катинарчињата кога ќе ги изгубеше клучињата, да го чисти и дотерува кога ќе се наводенеше од дожд и снег, да му го повраќа сјајот, убавината; да им го остава понекогаш на газдите како залог додека дојде до пари за да им ја плати станарината; тој му беше единствен сведок, придружник и другар во патувањата носејќи налепници од разни места и хотели.

ЈОРДАН: Е, стрико Кољо, од многу години сѐ вака те думам. Уште од дете.

— Божји благослов, бре Беле, — му одговара другар му Митре Србјаков и му го подава половината излупено јајце. — Земи, земи касни, за ногу години!

„Балканот, уште многу години, ќе си остане каков што си е, само Балкан.

Сега, по многу, многу години, Мајка како да сакаше и таа да ги чуе вистинските причини за Татковите исчезну­вања пред многу, многу години, за време на италијанско-грчката окупација на нашиот роден град Поградец, на албанскиот брег од Охридското Езеро.

Семејството, сега, беше на истиот пат кој, пред многу години, го минуваше идејќи од границата, малото вовче на теснолинејката.

Многу години по Мајкиното заминување засекогаш, со што заврши семејниот егзил на Земјата, си поставив задача, низ пишувањето, низ предизвиците на сеќавањето, низ малкуте преостанати Мајкини зборови во мене, низ задржаните чувства, миризби и вкусови, поговорки, премолчувања и низ универзалната Мајкина тишина, да се доближам до вистинските причини за нејзините ретки и задржани солзи.

Ти, сериозно, по малку заканувачки, ме гледаше. – Е кој да се сети на сето тоа, многу години минаа!

Дојде, кутрата, на за­копот на нашиот најстар брат, само така можеше да ја добие црвената виза за да го мине балканскиот ѕид кој Мајка го мина со иста таква виза, пред многу години.

Во тој домен беше и нејзината постојана идеја, митот за враќањето и за минувањето на границата која ја бевме преминале пред многу години и поради која останавме трајни емигранти на животот.

Многу години по Татковото заминување, кога ќе светнеше жолтата ламба среде татковите книги, ние верувавме дека Татковата душа е тука, крај неговите книги кои таинствено, во долгите ноќи, продолжуваше да ги прелистува Мајка... ***

Зар беше можно ова да ѝ се случува, по толку многу години.

Мајка ми раскажуваше за настанот. – Ех, минаа оттогаш многу години.

И сега, по многу, многу години го прелистуваше големиот албум на својата љубов.

Многу години подоцна, во основното училиште, кога прв пат го учев францускиот јазик, Мајка ни го откри знаењето на овој јазик, кога требаше да направиме некој мал состав на француски јазик или да одговориме на прашањата од француската граматика.

Многу години подоцна, кога во родната земја, со натчовечки сили, се изгради пругата од Тирана до Поградец, односно до самата граница, се крена, од другата страна на границата, и пругата на нашето мало вовче.

Тогаш не можев да го видам тоа што го гледам сега, по толку многу години, откако ја нема Мајка.

8. Ѕвездочетец се врати од далечно патување по небото И според ѕвездите претскажа Дека уште многу години и уште многу пат ќе траат скитањата.

Тоа потраја така многу години. А тогаш, одненадеж, работата за него значително се измени.

Под вознемирената вода, во редица како јато од риби, ‘рѓосуваше сега четата од роботи што ги конструирал пред многу години за да ја разбие својата осаменост, а потоа, свесен за својата лудост, со командата еден, два, три ги натера да одмаршираат во длабините на каналот, додека од нив се издигаа меурчиња како од шишиња.

Тука се, по многу години, неверојатно, тие, неговите луѓе се тука, тие ќе го вратат на Земјата, родената земја со морињата, синото небо и планините.

И после толку многу години талкање и осаменост се појави од некаде, затскриена, уникатна, комплексна, енигматска, екстравагантна, филозофска, авангардна, искрена, сензибилна, шармантна, со целата своја гламурозност и раскошност воскресна „големата слика на љубовта“.

Не можам и не сакам да заборавам, а чувствував тогаш и чувствувам сега после толку многу години дека искрено се сакавме.

Љубовта е етернален моментум во целокупната екумена.

Тоа беше за мене голема, незаборавна средба во животот. Mногу години по завршените студии, јас поретко одев на часови по француски јазик кај мојата професорка. Kако некогаш на мојот татко, постојано ѝ носев книги, кои таа ревносно наоѓаше време да ги прочита и потоа да ги коментираме заедно, да ги потцртува со молив за мене позначајните места.

СТЕВО: На здравје, господине Клаус. Добро ни дојдовте и за многу години.

ПОПОТ: Ништо не е, ништо не е. Оца, сина, свјатого духа, Амин. Ајде, за многу години. (Пауза. Тишина.) Ајде, што чекате, соберете го колачот.

За многу години. Да е честит денот. Да славите уште сто години.

I По заминувањето на Татко во вечноста, уште многу, многу години, за неговото поранешно присуство најживо сведочеа книгите од неговата библиотека.

Не се лесни овие патувања, по толку, толку многу години. Остани овде уште некој ден за да зајакнеш.

По многу, многу години во родната земја оживува мојот сон од детството во земјата преку границата.

Мајка на патот го бараше просторот каде што пред многу, многу години, тогаш во обратен правец, со едно прастаро вовче кое исчезна со тесната пруга, со Татко и со нас децата патуваше кон Скопје, крај реката Вардар каде што останавме засекогаш, во друга земја, со друг народ и дел од нашиот.

- Ајде, нека ни е за многу години - рече дедо ми Крстин и токако се прекрсти прв пречекори преку прагот. Со десната нога.

Го топореше пред нив мајката Перса своето насмеано лице во исто време збунувајќи ги со зборовите дека по многу години пак ѝ даруваат ќерка, нешто што не му одмина на Атанаса, нешто што ќе го прибележи во својата тетратка за подоцна да бара одговор.

Жените веќе се пуштаат и се гледаат, како да се сретнале по многу години.

Се пресегаме низ решетките, си ги подаваме усните меѓу железата: Среќна Нова, С новим годом, за многу години!

Секаде е затнато од мажи и жени што се нашле по многу години. Плипот.