ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Нејзе ѝ треба материјална поддршка, организација и настрана јавна сфера.26

Истото може да се каже и за сродната идеја на филозофот Јирген Хабермас за јавната сфера („сферата каде приватните лица се здружуваат во јавност“ 80).

Јавната сфера се состои од два главни дела: органите за информирање и политичка дебата (весниците, списанијата, памфлетите); и институциите за политичка дискусија (парламентите, политичките клубови, литературните салони, кафеаните, салите за состаноци и другите јавни простори каде луѓето се собираат за да дискутираат за јавните работи и да се организираат против арбитрарната и опресивна државна моќ.

- Вито Акончи, „Јавен простор во приватно време“ 68 1.

Во идеални услови, јавната сфера е арена каде поединците учествуваат во дискусија за прашањата од заеднички интерес, во атмосфера без никаква присила и нееднаквост кои би можеле да влијаат врз индивидуалните мислења или да ги оставаат без глас.

Областите од општествениот живот за кои претходно не се зборувало, па дури не се ни проблематизирале, сега се ставаат на јавна дебата.

Понатаму, централно начело на Хабермасовиот идеал - јавна сфера слободна од власта - е идејата за консензус, рационално и слободно постигнат меѓу учесниците во јавната сфера.

За прв пат воведен во „Структурната трансформација на јавната сфера“ (1962), овој концепт ги информира сите подоцнежни дела на Хабермас, со клучно навраќање на темата во 1990-те години, во неговото монументално дело „Меѓу фактите и нормите“ (1996).

Всушност, на почетокот јавната сфера се состоеше од еден многу тесен сегмент на европското прото- капиталистичко општество: учеството во буржоаската јавна сфера беше 104 Douglas Kellner, “Habermas, the Public Sphere, and Democracy: A Critical Intervention,” http://www.gseis.ucla.edu/faculty/ kellner/papers/habermas.htm 91 ограничена на белите, образовани мажи, сопственици на имоти.

84 Медиумот на оваа политичка конфронтација беше необичен и без преседан: јавно користење на нивниот разум од страна на луѓето.“

Исто така, во ова сфаќање на буржоаската јавна сфера како јавност на приватни лица кои се здружуваат за да дебатираат за прашања во врска со државната власт над нив, приватната сфера (вклучувајќи го и семејството) се постулира како сфера на слободата која треба да се брани против државната доминација.

Неговата анализа на историската трансформација на јавната сфера се чини дека премногу е втемелена во песимистичкиот став на Хоркхајмер и Адорно за културната индустрија и нејзиното освојување на јавната сфера и трансформирање во сцена на пасивно консумирање и манипулација, како инструмент за производство на послушност и пасивност, не оставајќи никакво место за прогресивна медиумска политика.

13 рекламирање 77, 86-87, 103, 107, 110, 117- 118 Реслер, Оливер 109-110 132 Салтер, Марк 27-28, 41-42, 45 Сасен, Саскија 46-49 Серто, Мишел де 108-109 Слотердајк, Петер 117 Смит, Нил и Сета Лоу 82-83 Стар, Харви 29 Страсолдо, Рајмондо 31 Студената Војна 21, 22, 35 тактика 108 телевизија 86, 103 Фрост, Роберт 9 Хабермас, Јирген 71, 80-94, 96 дискурзивна демократија 89 комуникативна акција 89 јавна сфера 80-93 животен свет 90 Хоркхајмер, Макс 85, 92

Анализирајќи го појавувањето на „буржоаската јавна сфера“, како сфера на слободно и рационално истражување, размислување и дискусија што посредува помеѓу државата и приватната сфера, Хабермас успешно ја разоткрива внатрешната контрадикција на буржоаската јавна сфера и економските и општествените фактори кои доведуваат до нејзина трансформација и дегенерација, истовремено нагласувајќи го нејзиниот еманципаторски потенцијал како инструмент на демократско-социјалистичко преструктуирање на доцното капиталистичко општество.

Како прво, неговата идеја за буржоаската јавна сфера, како форум на рационална критичка дебата за јавните прашања во која учествуваат приватни лица кои во своите одлуки се водат првенствено од аргументите а не од статусот или традицијата, е повеќе нормативен идеал одошто реалност.

Домаќинството станува одвоено од политичката држава од страна на „општеството“ како сфера на социјална интеракција.

Појавувајќи се во 17 и 18 век, во европските кафеани и салони, а подоцна и во памфлети, списанија и весници, идеите, медиумите и институциите и практиките кои придонесуваат за „критичко себепромислување и размислување за државата“81, т.е јавната сфера, првично се појавува во исклучивата средина на машките/ буржоаски/бели простори.

Таа е арената на која јавноста се организира себеси, го формулира јавното мислење и ги изразува своите интереси и желби во однос на власта.

Вовед Како простор што е достапен – барем номинално – на сите граѓани да уживаат во него и да го користат, јавниот простор е локација каде што се формира и претставува општествениот идентитет, сцена на која се одигруваат општествените практики, а во неговото пошироко значење на „јавна сфера“ тоа е место каде што „јавноста“ се организира, претставува и замислува.

Она што е уникатно според Хабермас е медиумот на оваа политичка конфронтација, односно јавното расудување: „Буржоаската јавна сфера може да се сфати пред сѐ како сфера каде приватните лица се здружуваат во јавност; тие наскоро тврдеа дека јавната сфера регулира одозгора наспроти самите јавни власти, за да ги вклучи во дебата во врска со општите правила кои ги раководат односите во основа приватизираната но јавно релевантна сфера на стокова размена и општествен труд.

Можеби тоа има врска со фактот дека Хабермасовиот модел на јавната сфера е историски базиран врз моделот на печатените медиуми, коишто „поттикнуваа стилови на аргументација кои се одликуваа со линеарна рационалност, објективност, и консензус“107.

Меѓутоа, во нејзината дискусија за тоа каков вид на јавна сфера е потребна 108 Види Craig Calhoun, “ntroduction” in Habermas and the Public Sphere, ed. Craig Calhoun (Cambridge: MIT, 1996), 2. 109 Ibid., p. 23. 94 во едно вистински демократско општество, Шантал Муф го критикува привилегирањето на консензусот над конфронтацијата меѓу различните демократски политички идентитети.

92 Појавувајќи се во 18 век во Британија, Франција и Германија, и првично однесувајќи се на дискусии за литературни дела, овие форуми бргу се развиле во институции за политичка дебата и учество во политичкиот живот.

Тоа значеше исклучување на многу други групи, врз основа на нивната раса, род, класа.

Мојата искрена благодарност до Марија Тодорова заради нејзината помош во преводот на моите текстови од англиски на македонски јазик, како и за постојаната поддршка и поттик. 129 ИНДЕКС Адорно, Теодор 80, 85 Акончи, Вито 67, 118 активизам 51, 75, 107, 108, 118 Андерсон, Малколм 16, 20 апатридија 33-37 Арент, Хана 76, 79, 95-98 аутсајдер 9, 14, 57-58 Бауд, Михиел и Вилем ван Шендел 12, 22, 23, 55, 57 Бауман, Зигмунт 40 Бенхабиб, Сејла 97-98 Берлински ѕид 21 билборди 102-111, 117 регулација на, 103-104 Бонито Олива, Акиле 111 Бордерхак 50-52 Бродел, Фернан 9 Валерштајн, Имануел 24 весници 71, 81, 103 Водичко, Кшиштоф 113-116 Вохенклаузур 52-53 130 Гиденс, Ентони 38 глобализација 38-40, 45-47, 49 дефиниции 38-39 граници дефиниции 11-13 функции 14 и идентитетот 24 Грос, Елизабет 10, 25-26, 57-58 Гупта и Фергусон 60 détournement 106 Димитријевиќ, Брацо 110-113 Донан, Хестингс и Томас Вилсон 21, 61 Еко, Умберто 59 зонирање 44, 103 Жижек, Славој 107 Илич, Фран 50-52 Иригаре, Лис 26 јавен простор дефиниција 70 функции 72-73 јавна уметност 113, 115, 118, 119 Келнер, Даглас 81, 90, 92 131 Клајн, Наоми 69, 102, 106, 107, 117 Коен, Едвард 39 Кон, Маргарет 76 Кристоф, Ладис 13 културно попречување 105-109 Леви, Примо 29 Лефевр, Анри 75 Лефор, Клод 67 Маркс, Карл 91 Маркс, Гери 16, 19, 40, 43 Мекартур, Даглас 33 Мичел, Дон 73, 74, 78 Муф, Шантал 94-95 надзор 19, 22, 40-45, 68, 76-78 надидентификација 107 Негри, Антонио 43-44 Омае, Кеничи 39 Пелерин, Хелен 16, 25, 30, 32, 45 Прескот, Џ.Р.В.

Заснован врз традицијата на „републиканска доблест“ или „граѓанска доблест“, Арентовиот модел на агонистички јавен простор е длабоко вкоренет во доменот на политичкото, додека Хабермасовата јавна сфера е многу поширок концепт.

Маркетиншкото преоптоварување предизвикано од овој „бараж од комерцијални звучни ефекти“150 во голема мерка ги намалува позначајните можности за слобода на говорот, со штетни последици за демократијата бидејќи, како што нагласува Петер Слотердајк, „онаму каде што не постои место за противтежна моќ, таму владее страв, ограничување и ропско посматрање“.151

Буржоаската јавна сфера е извор и модел на подоцнежниот фокус на Хабермас врз демократијата, комуникациската акција и рационалниот консензус.

Како што посочува Келнер, „сомнително е дали демократските процеси некогаш биле поттикнувани од нормите на рационалноста или јавното мислење формирано преку рационална дебата и консензус до степенот стилизиран во Хабермасовиот концепт на буржоаската јавна сфера“. 104 Понатаму, неговиот модел е високо универзализиран, заснован врз западните буржоаски општества.

Растот на оваа 97 сфера за Арент означува пропаст на јавниот простор на политиката и негово дегенерирање во „псевдопростор на интеракција, во којшто поединците веќе не ’делуваат’ туку само ’се однесуваат’ како економски производители, потрошувачи, и урбани жители“.115 Меѓутоа, мора да се напомне дека Арентовиот приказ на агонистичкиот политички простор на грчкиот polis е крајно идеализиран, исто како и Хабермасовиот профил на буржоаската јавна сфера.

95 Буржоаската јавна сфера го потпомага развојот на јавното мислење кое се спротивставува на државната моќ и има можност да влијае врз политичката пракса.

Јавната сфера игра улога на посредник помеѓу општеството и државата, во кој јавноста се организира како носител на јавното мислење.

Гласовите на работничката класа и женските гласови не се слушаа во буржоаската јавна сфера; овие исклучени групи мораа да развијат свои, независни форуми на изразување.

Во неговите подоцнежни дела, Хабермас е малку поголем оптимист во поглед на можноста јавната сфера повторно 99 Ibid., p. 206. 100 Ibid., p. 8. 101 Ibid., 232. 89 да се врати во арена на критичка и автономна дебата.

Како простор за претставување, јавниот простор има клучно значење.

Темелното проучување од страна на просветлената и граѓански настроена јавност вклучена 93 Simone Chambers, “The Politics of Critical Theory” in The Cambridge Companion to Critical Theory, ed. Fred Rush (Cambridge: Cambridge University Press, 2004), 230. 83 во јавна критичка дебата станува тест за рационалноста и правото: „Бидејќи критичката јавна дебата на приватните лица уверливо тврдеше дека е во природата на непринудното истражување за она што е истовремено точно и правично, легислативата којшто можеше да се повика на јавното мислење затоа не можеше експлицитно да се смета за доминација“.

Со тоа, „Структурната трансформација на јавната сфера“ влегува во критички дијалог со делата на друга клучна политичка мислителка на минатиот век, Хана Арент, а особено нејзиното главно теориско дело „Човечката состојба“ (1958).

Појавувањето на „буржоаската јавна сфера“ во раната модерност е претставено од Хабермас како позитивен чин.

Мислењето е „јавно“ на три начини: „се однесува на јавни прашања; се наоѓа во јавниот домен; и го произведува јавноста, т.е. приватните граѓани кои стапуваат во интеракција во јавната сфера“.

Види Jürgen Habermas, “Further Reflections on the Pub- lic Sphere” in Habermas and the Public Sphere, ed. Craig Calhoun (Cambridge: MIT, 1996), 430. 92 тенденцијата за уништување на јавната димензија.

„Структурната трансформација на јавната сфера“ претставува продолжување и ревизија на традицијата на Критичката теорија.

Како таква, за Хабермас јавната сфера е одлучувачка институција на демократијата и неопходен предуслов за партиципативната демократија.

Либералната и демократската јавна сфера – каде поединците критички дебатираат за своите 92 Douglas Kellner, “Habermas, the Public Sphere, and Democracy: A Critical Intervention,” http://www.gseis.ucla.edu/faculty/ kellner/papers/habermas.htm. 82 заеднички интереси и прашањата од јавен интерес – се води првенствено од разумот и рационалната критичка дебата.

Сепак, Хабермасовото песимистичко гледиште за дегенеративната трансформација на јавната сфера не ги зема предвид овие опозициски јавни сфери, како што се сифражетките, движењето за граѓански права, итн. 105

Светот дефиниран само преку приватната сопственост неопходно исклучува какво било постоење на јавна сфера која би била инклузивна и широко репрезентативна на разноликоста на различните јавности.

96. Во текот на овој период на рана модерност, функцијата на индивидуалноста и граѓанството се преклопуваат: постои идентичност меѓу homme и citoyen, што им овозможува на поединците во потполност да го развијат својот потенцијал и рационално да влијаат и да го 95 Ibid., p. 27. 96 Mark Warren, “The Self in Discursive Democracy” in The Cambridge Companion to Habermas, ed. Stephen White (Cambridge: Cambridge University Press, 1995), 172. 85 создаваат својот општествен и политички поредок преку активно учество и вклученост во јавната сфера.

94 Историски гледано, буржоаската јавна сфера претставува барање од страна на приватните лица за јавен простор како инструмент за практицирање контрола врз апсолутната моќ на монархот.

Новите економски практики на реапроприрање и преструктуирање на јавниот простор, заедно со 149 Benjamin H.D. Buchloch, “From Detail to Fragment: Décollage Affichiste,” October - Vol. 56 (Spring 1991): 100. 150 Naomi Klein, No Logo (London: Flamingo, 2000), 196. 151 Peter Sloterdijk, “Atmospheric Politics” in Making Things Public: Atmospheres of Democracy, ed. Bruno Latour and Peter Weibel (Cambridge, Mass.: MIT Press, 2005), 951. 118 отсуството на вистински јавна сфера дефинирано преку критички дијалог, ја зголемуваат нужноста и итноста за алтернативни дискурси на официјалниот во којшто доминира рекламирањето.

Ова поглавје ќе се фокусира на нивната дијагноза на причините за губењето на јавниот простор и последиците од истото врз демократијата, преку 80 проучување на нивните модели на јавната сфера: моделот на „дискурзивен јавен простор“ на Хабермас и „агонистичкиот“ концепт на јавниот простор на Арент.90 3. 1.

Јавниот простор и јавното себство: Арент за јавната слобода „Агонистичкиот“ модел на јавниот простор се наоѓа во самиот центар и на политичката теорија на Хана Арент.

91 Базирајќи се врз сознанијата од широк спектар на дисциплини, вклучувајќи ја историјата, економијата, социјалната теорија и филозофијата, 90 Види Seyla Benhabib, “Models of Public Space: Hannah Arendt, the Liberal Tradition, and Jürgen Habermas” in Habermas and the Public Sphere, ed. Craig Calhoun (Cambridge: MIT, 1996), 73. 91 Првично конципирана како постдокторска дисертација, „Структурната трансформација на јавната сфера“ била одбиена од Адорно и Хоркхајмер, доведувајќи до тоа Хабермас да го напушти Франкфуртскиот Институт за социјални истражувања. 81 во „Структурната трансформација на јавната сфера“ Хабермас студиозно го исцртува развојот на јавната сфера од нејзиниот репрезентативен карактер во феудализмот до различните форми на нејзино постоење во буржоаското општество и последователната структурна промена на јавната сфера во доцната модерност предизвикана од заедничкото влијание на државниот капитализам, зголемената улога на големите претпријатија во јавниот живот и моќта на културните индустрии.

Вистинската буржоаска сфера беше далеку од егалитаристичка, инклузивна и демократска.

Неговата теорија на дискурзивна демократија подразбира проширување на јавната сфера за да се овозможи поголемо учество на граѓаните во процесот на создавање на јавното мислење и волја: „Демократизираната или добро уредена јавна сфера треба да им понуди на сите, а особено на маргинализираните групи, можност да учествуваат во обликувањето на јавното мислење, да влијаат врз него и да вршат негова критика“.102

Буржоаската јавна сфера се заснова на принципите на отворена дискусија и користење на дискурзивната аргументација.

Зголемената комуникација, учество и рационална критичка дебата за вредностите и нормите кога се прави реконструкција на општеството Хабермас ги смета за лек против „патологиите на животниот свет“. 102 Simone Chambers, “The Politics of Critical Theory” in The Cam- bridge Companion to Critical Theory, ed. Fred Rush (Cambridge: Cambridge University Press, 2004), 232. 103 Stiven Best Daglas Kelner, Postmoderna teorija (Skopje: Kultura, 1996), 340. 90 Хабермасовата мошне влијателна дисекција на капиталистичката модерна во процесот на нејзина транзиција од либерален капитализам кон социјална држава може да се проблематизира на повеќе основи.

Како простор на институции и практики помеѓу приватните интереси на секојдневието во граѓанското општество и областа на државната моќ, функцијата на јавната сфера е да служи како посредник помеѓу приватните интереси на поединците и барањата на општествениот и јавниот живот.

Светот создаден од страна на медиумите за Хабермас „само наликува на јавна сфера“106.

Доцната модерност доведе до пропаст на јавната сфера.

Може да се каже дека тука Хабермас му дава предност на првиот елемент во однос на вториот, т.е. рационалната критичка дебата ја става пред учеството.

Важноста на јавниот простор во демократските општества Овој процес на дегенерација на јавниот простор, од сфера на политичка интеракција и комуникација на слободни поединци во денешниот свет на масовна културна потрошувачка и администрација од страна на корпорациите, внимателно го проследува Јирген Хабермас во своето прво клучно дело, „Структурна трансформација на јавната сфера“.