ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Од тој терен се овозможувало и преземање на оружени акции кон Полог (Тетово-Гостивар); Втората македонска ударна бригада да дејствува во реонот на Тиквеш и Гевгелија со преземање офанзивни акции во правец на Кавадарци и Демир Капија; Третата група баталјони, составена од баталјоните “Стив Наумов” и “Христо Ботев” добиле задача да ја преминат реката Вардар и да се пробијат низ источна Македонија и по пристигнувањето во реонот на Куманово-Врање-Црна Трава да се спојат со јужноморавските и единици на Космет.

Во Пролетна офанзива особено на удар била изложена Првата македонско-косовска ударна бригада.

Во таква ситуација ГШ и ЦК на КПМ во почетокот на декември 1943 заклучиле дека е потребно единиците кои се наоѓале на тој терен да се префрлат во делот на Македонија под Грција во реонот на планината Кожуф.

Како резултат на тоа дошло до формирање на Првата македонска ударна бригада во Локов (8 јуни 1944) и Првата косовска бригада (24 јуни 1944).

Успешното изведување на походот (31.I - 22.II.1944) претставувало пресвртница на војнички план во корист на единиците на НОВ и ПО на Македонија.

Во почетокот на декември 1943, германските воени единици потпомогнати од страна на албанските колаборационисти презеле концентрични офанзивни акции на слободната територија во Дебарца против единиците на НОВ и ПО на Македонија, насочувајќи го својот удар против Првата Македонско-косовска ударна бригада.

Во истиот период и во источна Македонија се воделе жестоки борби против бугарскиот окупатор.

Во февруарскиот поход учествувале: Првата македонско-косовска ударна бригада, требало да дејствува во централниот дел на Македонија, задржувајќи се притоа на територијата на Азот и Порече со задача да ја разгори НОБ во тој крај.

Од 29 април до 15 јуни 1944 година, таа водела тешки борби.

Според добиените конкретни задачи: - Првата македонско-косовска ударна бригада требало да тргне на 31 јануари 1944 година од с. Бахово во правец: Бахово-Мариово-Дрен-Мукос-Бабуна Планина, со задача да дејствува во централниот дел на Македонија, задржуваќи се на просторот Азот-Порече.

Прва македонска Народноослободителна ударна бригада.

Во втората половина на април 1944 година Првата македонско-косовска ударна бригада го започнала својот марш од слободната територија - од Маглен во правец на Дебарца.

А во текот на ноември се формира Првата македонско-косовска ударна бригада, а во декември и Втората македонска бригада.

ГШ на НОВ и ПО на Македонија наредил од трите баталјони да Третата оперативна зона на 20 декември да се формира Втората македонска ударна бригада.

Државен архив на Р. Макеоднија, ф. НОБ,к.38. 286 АВИИ,к.234. 287 Ibidem. 288 PRO FO 371/43739 R 21785. 289 PRO WO 202/364. 290 PRO FO 371/43739 R 21785. 291 PRO WO 202/364. 292 Нова Македонија, 9 декември 1944, Сабота,г.1. бр. 11. 3:3. 293 Се однесува на формирањето на Првата ударна бригада на Македонците од делот на Македонија под Грција на 18 ноември 1944 година во Битола. 294 PRO FO 371/43649 R19707/14079/G. 295 PRO WO 202/252. 296 Се однесува на формирањето на Првата македонска ударна бригада од Македонија под Грција на 18 ноември 1944 година во Битола.

Во врска со тоа ГШ на НОВ и ПО на Македонија на 16 август 1944 година до штабовите на Првата македонска ударна бригада и на Петтата македонска бригада, ја испраќа Директивата бр.2, со која покрај останатото, на овие две бригади им наредува да пронајдат места “за аеродром за спуштање на аероплани“.

При ова посебно нагласување дека било потребно да им се објасни на Македонците дека “и покрај тоа што ние се интересираме за ова, владата на Неговото Височество не може да заземе каков било став за македонското прашање сé до после победата“ и поради тоа британските офицери за врска на овој предмет требало да му пристапат со посебно внимание.171 На патот кон Дебарца Првата македонско-косовската ударна бригада имала неколку поголеми судири со бугарските и германските окупатори единици кај селата Завој и Велмеј и други места.

Меѓутоа поради неисполнувањето на обврските од БАФ не дошло до реализирање на овој напад.163 Втората британска воена мисија која зела непосредно учество во Февруарскиот поход била мисијата Brasenose која била приклучена кон Првата македонска-косовска ударна бригада.

Целта на Бригадата била со офанзивни дејства во правец на Кавадарци-Демир Капија да го привлече врз себе вниманието на бугарскиот окупатор со цел да го овозможи пробивањето на Првата македонско-косовска ударна бригада во Централна Македонија и истовремено на 3-та група баталјони низ Источна Македонија. 119 PRO WO 202/406. 120 Апостолски. 121

Во текот на месец јуни 1944 година Третата македонска ударна бригада и Кумановскиот партизански одред во текот на јуни 1944 година извршиле напад на комуникацијата Куманово-Крива Паланка.

Со тоа делот меѓу Охрид, Струга, Дебар и Кичево повторно станал слободна територија.175 Успесите на Првата македонско-косовска ударна бригада во Западна Македонија како резултат го имале повторното разбранување на вооруженото востание во овој крај и големиот прилив на нови борци.

На 7 февруари членот на британската воена мисија Кларк поради трите последователни напади на бугарскиот окупатор бил одделен од главнината на Првата македонско-косовска ударна бригада и бил заробен од Бугарите.

Првата и Втората група баталјони, по борбите за второто ослободување на Кичево (од 1 до 9 ноември, биле реорганизирани и на 11 ноември 1943 година од нив беше формирана Првата македонско-косовска ударна бригада, составена од 4 баталјони и 1 чета придружни орудија ( 8 минофрлачи и 8 митралези).

Според него борците на Првата македноско-косовска ударна бригада во текот на овој марш, и покрај тоа што не биле доволно облечени (скоро боси и голи) и недоволно нахранети, покажале голем морал.

ВМРО - Внатрешна македнска револуционерна организација ВШ - Врховен штаб ГШ - Главен штаб КПЈ - Комунистичка партија на Југославија ККЕ - Комунистичка партија на Грција КПГ - Коминиситчка партија на Грција КПМ - Коминистичка партиа на Македонија ЛМГ - (Light Machine Gun) лесна автоматска пушка МГ - (Machine Gun) автоматска пушка МНОБ - Македонска народноослободителна бригада МНОД - Мкедонска народноослободителна дивизија НКОЈ - Национален комитет на ослободување на Југославија НОВ - Народноослободителна војска НОВЈ - Народноослободителна војска на Југославија НОМСМ - Народноослободителен младински сојуз на Македонија НОПО - Народноослободителен партизански одред НОУБ - Народноослободителна ударна бригада ОЗНА - Одделение за заштита на народот ПО - Партизански одреди ПОЈ - Партизнски одреди на Југославија ПОМ - Партизански одреди на Македонија РАФ - (Royal Air Force) Кралско воено воздухопловство СНОВ - Славјано македонска ослободителна војска СНОФ - Славјаномакедонска ослободителен фронт СОЕ - (Special Operation Executive) Управа за специјални операции СОС - (Save our souls) Спасите ги нашите души СССР - Сојуз на Социјалитичките Советски Републики FORCE 133 (Под Stawell) - Во нејзина надлежност спаѓале активностите во Грција, Бугарија, Романија, Турција и Блискиот Исток.

Овие успеси ги принудија Германците да соберат нови сили, особено балистички од Струга, Дебар, Кичево, Гостивар, Тетово, па дури и од Косово, и на 8 мај да преземат офанзивни акции против Првата македонско-косовска ударна бригада, кои траеле сѐ до 15 јуни.

Ве молиме обесхрабрете каков било понатамошен обид на партизаните да влезат во Грција и особено да се поврзат со еласовите цели како мостот на Писодерион169“.170 Во моментот кога започнал маршот на Првата македонско-косовска ударна бригада кон британските претставници да соберат: “што е можно повеќе политички и воени информации од делегатите од СКОПЈЕ“ кои во тој момент се наоѓале со мисијата Entanglement.

104 Ваквиот развој на настаните, а во согласност со претходното преземените активности за пренесување на дејствата на единиците на НОВ и ПО на територијата на Централна и Источна Македонија, ГШ на НОВ и ПО на Македонија, ЦК на КПМ и делегатот на Врховниот штаб на НОВ и ПО на Југославија на состанокот одржан во селото Слатина на 5 декември 1943 година донеле одлука да ги извлечат единиците од борбата со Германците и балистите и да се упатат со Првата македонско-косовска ударна бригада за Егејска Македонија во реонот на планината Кожуф т.е. на територијата на Третата оперативна зона.

Според планот централната колона (Третата македонска ударна бригада, Косовскиот и Гевгелискиот одред и единиците од врањското подрачје) требало да го помине патот кај Стразимирово, а потоа да нападне на Босилград.139 Меѓутоа, поради продолжувањето на бугарската офанзива и непланираното задржување на единиците на НОВ и ПО на Југославија во реонот на Црна Трава дошло до доцнење во извршувањето на поставените задачи.

Првата македонско-косовска ударна бригада која по борбите во Февруарскиот поход се повлекла во делот на Македонија под Грција во областа Меглен, добила задача да се пробие во Западна Македонија, да ја обнови слободната територија од 1943 година, а потоа да дејствува кон Централна Македонија, да ги пресече патиштата од јужна Албанија кон Скопје, што им служеле на германските единици за врска и снабдување.

Во текот на ноември е формирана Првата македонско-косовска ударна бригада, а во декември и Втората македонска бригада.

Според новата распределба: ... д) Првата македонско-косовска ударна бригада имала 3 баталјони - два македонски и еден косовски, ѓ) Втората македонска ударна бригада имала 3 баталјони - два македонски и еден косовски, е) Третата група баталјони: два баталјона110 - “Стеван Наумов“ и “Христо Ботев“.

На овој пат Првата македонско-косовска ударна бригада во периодот од 31 јануари до 14 февруари поминала пат од околу 260 км.

Во овој перод при ГШ на НОВ и ПО на Македонија биле присутни две британски воени мисии: Monkeywrench и Brasenose кои биле приклучени кон Првата македонско-косовска ударна бригада, а Втора македонска ударна бригада со мисијата Perseverance требало да замине за областа Кавадарци.114

105 Предвидениот марш започнал на 5 декември 1943 година. Првата македонско-косовска ударна бригада со ГШ на НОВ и ПО на Македонија и ЦК на КПМ и британските воени мисии се упатиле преку планината Галичица во јужниот реон на Преспанското Езеро.

Во моментот јачината е преку илјада“.176 Како резултат на тоа дошло до формирање на Првата македонска ударна бригада во селото Локов на 8 јуни 1944 година, а подоцна на 24 јуни 1944 година била формирана и Првата косовска бригада.

Како резултат на тоа Првата македонско-косовска ударна бригада и британската мисија биле изложени на „серија на заседи и бевме гонети без ред без да бидеме во можност да имаме каков било одмор или храна“.

108 Со пристигнувањето во с. Фуштани била постигната целта на маршот: обединување на Првата македонско-косовска ударна бригада со единиците на Третата оперативна зона при што била создадена прилично силна група од 8 баталјони (3 баталјони на Третата оперативна зона109 и 5 на баталјони на бригадата).

Ќе извести дека партизанските единици ги освоиле “Ботун, Мешеишта, Сливово, Пресека“ и пресекле два железнички моста.190 На 29 август била спуштена поголема пратка експлозив кај Првата македонска ударна бригада со што Мекдоналд се надевал да ги крене во воздух “сите мостови на патот Струга-Дебар“.

За жал Општината изгоре сосе сите документи кога нападна Четвртата македонска ударна бригада.

Мислам дека за таа бригада беше препознатливо оти додека напаѓаше борците ја пееја онаа позната песна: "Во борба, во борба, во борба"... * "Се зборува сешто.

По ослободувањето на Битола, Темпо ни го даде знамето на Првата егејска ударна бригада...

На територијата на Западна Македонија, во периодот од септември до декември 1943 година, дошло до формирање на поголем број партизански одреди, а на 11 ноември 1943 година во с. Сливово била формирана и Првата македонско-косовска народнослободителна ударна бригада.

Исто така, и зачестените изјави на македонските политички и воени лидери за обединувањето на Македонија биле една од причините Форин офис да се обрати до британскиот шеф на мисиите во Југославија, Фицрој Меклин, и од него да побара тој да се сретне со претседателот на НКОЈ, Јосип Броз Тито, за да го запознае со активностите што се преземаат во Македонија на тој план и да добие информации за улогата на Југославија во тие настани.

Посебно внимание кај членовите на мисиите предизвикале сите активности кои на кој било начин значеле загрозување на интегритетот на Грција од страна на Македонија, како на пример формирањето на Првата македонска ударна бригада на Македонците во рамките на Грција на 3 декември 1944 година во Битола.

При таква ситуација, Дикинсон бил принуден да чека да се создадат поволни услови за да се спушти на територијата на Македонија.

Меѓу опциите в била во оптек и таа тој да се испрати преку Првата македонско-косовска ударна бригада, а потоа да се проследи доГлавниот штаб на НОВ и ПО на Македонија.

ГШ сметал дека нема потреба од нивно присуство, особено што одделни членови на британската и американската воена мисија доаѓале во допир со „реакционерните“ елементи, ја клеветеле нова Југославија и се занимавале со растурање пропаганден материјал.

Со тие воени сили можело на непријателот да му се нанесуваат удари по комуникацијата на Моравско-вардарската долина преку која, од почетокот на војната, се пренесувале воени материјали во Солунското пристаниште, а оттаму и до сите фронтови на Блискиот и Средниот Исток.

274 Се однесува на формирањето на Првата македонска ударна бригада од Македонија под Грција на 18 ноември 1944-та во Битола. 276 На 10 декември 1944-та ГШ на НОВ и ПО на Македонија го известил ВШ на НОВ и ПО на Југославија дека им било соопштено на сојузничките мисии да ја напуштат Македонија.