ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Секој слушнат турски збор од кулата му ја буричкаше бујната природа и можеше уште истиот момент да се најде на кулата и да се расправа со агите и нивните ортаци: Сивевци, Тошевци, Данабашовци, на нему својствениот начин.

Кој е за дома, Мустафа го испраќаше со цигара тутун и вообичаениот турски збор „ѓене бујрум".

Инат- инает е архаичен турски збор со кој кај човекот се именува бесмислената упорност.

„Тој прстен, тој прстен, крмнаку нечист“, веќе со турски зборови повторуваше бегот со приковани очи за зелениот камен на Калпаковиот прст. „Го уби, ти го уби?“

Освен тоа, ако можело да се памети, секој од нив носел под арапската антерија скриено крвче од седеф.

„Зошто не го побараш тој твој брат Сафет и не го прашаш како нѐ стрелаше од пусија“ и самиот во гнев пелтечеше Борис Калпак.

Потоа, минувајќи како сиромашни муслимански аџии, им објаснувале со турски зборови на Турците дека се со кулаклии а најстариот со наџак за да се одбранат од арамии и, штотуку дошле во својата куќа, се наметнале пак со кожуви.

Во замена со него, Србите, кога ќе ја завојуваа Потковицата, донесува друг збор, пеќ, и така ги учеа децата во училиштето, да го исфрлат од употреба трускиот збор и да го прифатат нивниот, односно српскиот.

Барем вака жителите на Потковицата си го имаа протолкувано оној турски збор.

Се преземаа нови турски зборови и кованици од лексичкиот фонд на семејството алтајски јазици: туркменскиот, узбечкиот, азерискиот, казачкиот, киргискиот, татарскиот и други.

На инаетот, севапот и атерот истакна Камилски би можел да се надоврзе зборот аир, со потекло од турскиот збор hayr, а тој од арапскиот khjr`un.

Следеше турцизмот гајрет, присутен во сите балкански јазици со потекло од турскиот збор gayret (a овој од арапскиот gayrgayret) со значење храброст, сила, трпение, смирување, солидарност, приврзаност и други.

Најпрвин од редот на тие зборови Татко ја истакна турската заемка бубрег, со потекло од турскиот збор, во вулгарна варијанта bbrеk, а во книжевна brеk.

Татко ги истакнуваше зборовите кои со векови опстанале во балканските јазици, не можејќи да бидат истиснати од нови зборови и сметаше дека на листата треба да бидат истакнати тие зборови, што беше во спротивност со првичната концепција.

Сердар произлегува од турските зборови ser (глава) и dar (патриот), но неговата глава можела да настрада од султанска сабја.

Имаше застарени турцизми кои ја будеа филозофската вокација на Татко и Камилски, и тие тогаш, толкувајќи ги зборовите од нивен агол, како да ја забораваа договорената мисија да ги означат (без)опасните турцизми за иднината на балканските јазици.

Гајретот започна Татко има речиси исто значење кај сите балкански народи под османското владеење, поврзувајќи ги во нивното храбро поднесување на индивидуалните и колективните несреќи.

Зборот на турски имал широка гама значења, бил прифатен во сите балкански јазици, со иста и слична конотација, како (со) среќа, благослов, почит, израз на благодарност, на добрина и многу други слични значења.

Оваа заемка беше добро вкоренета во неколку балкански јазици (на романски bobric, на српски и бугарски бубрегг, на албански bubrek) и покрај постоењето на синоними.

Според основоположникот на кодификацијата на македонскиот јазик, Блаже Конески, бројот на турските зборови се намалувал секој ден.

74. СИЏИЛИ.

Климент Камилски ја најде и книгата на Џон Д. Принс, Surviving Turkish Elements in Serbo-Croatian, драгоцен прилог во кој авторот се задржува на покарактеристичните фонетски измени на турските зборови во српскохрватскиот јазик и потоа изнесува триста турски збора со превод на англиски јазик.

Често се употребува и зборот аирлија (со среќа), со потекло од турскиот збор hayrli.

Татко тврдеше, а Камилски тоа го потврдуваше, дека многу турцизми изворно не се турски зборови (што претпоставува само една фаза од развојот на турскиот јазик), туку влегле во балканските јазици и логично би било да се нарекуваат (јазични) османизми, додека терминот турцизми би се однесувал само на заемките од турскиот јазик.

Во првите повоени години бројот на турските зборови во македонскиот јазик, особено во дневниот печат, ќе биде видливо присутен како стремеж да се најде посебен збор во однос на другите југословенски јазици.

Така беше и со зборот гајле, со ист корен во балканските јазици со османско минато, кој се пренесе од турскиот збор gaile (а овој од арапскиот ga'i ile), со значење (без) грижа, загриженост, мерак, проблем.

И така Татко во новата серија турцизми (гурбет, сургун, гајрет, гајле и беља), предност му даде на зборот гурбет, со потекло од турскиот збор kurbet (а тој од арапскиот збор gurbgurbet), присутен речиси во сите балкански јазици со ист корен, а со мали модификации, со широка гама значења: живот и талкање по туѓина, заминување во на печалба, осамен живот во туѓина, егзил...

Татко, кој изворно го знаеше турскиот јазик, како мајчин, внимателно го слушаше Камилски, како успешно ги изговара турските зборови и како беше проникнал во нивното присуство во балканските јазици.

Во најширока смисла на турцизмите, размислуваше Камилски, аналогно на присуството на арабизмите и персизмите, турцизмите би требало да се нарекуваат ориентализми.

И што е најзначајно, во еден омаж што ќе му го искажат неговите благодарни потомци, ќе биде истакнато дека нему ќе му биде туѓ секаков пуризам, таа болест на слабите, загрозените и, што е најзначајно, неговиот став кон турските зборови ќе биде ослободен од омраза и комплекс на помала вредност продолжи Татко.

Сите овие зборови, и покрај низата синоними коишто ги налагаше времето, остануваа и натаму во живот во балканските јазици.

Татко, на изненадување на Камилски, пред да го толкува поимот гурбет, се задржа на османизмот srgn, присутен во балканските јазици, со незначителни модификации, но со главно значење на прогонство, односно протерување од земјата: Во времето на османското владеење на Балканскиот Полуостров, но и на сите територии на Империјата, се вршени често принудни, но и доброволни преселби на народи од еден крај во друг.

Тој, како и Татко, автодидакт во лингвистиката, по свој пат доаѓаа до сознанието од науката за постоењето на балканскиот лингвистички сојуз, до кој не беше дојдено со некаква присила или мировен договор, туку според логиката на долготрајниот соживот на балканските народи со различни јазици, вери, националности, обичаи.

Како најкарактеристична заемка го истакна зборот сој, со значење род, племе, потекло, сорта (од турскиот збор soy); лагаб, прекар, односно фамилијарно име, со потекло од арапскиот збор lgab; арка, грб, протекција (во преносна смисла), заштита, со честа употреба во балканските јазици (турски arka); евлад, чедо, дете (од арапски evld), дост, пријател (персиски dost), душман, непријател, противник (од персиски dmen),на новогрчки dusmanis, во иста форма и во другите балкански јазици; асија, крвен непријател, од арапски si; кардаш, брат, другар, од турски karda; јаран, пријател и другар, но и љубовник, еквивалентен збор на оваа турска заемка би бил зборот побратим, како и посестрима; јолдаш, и овој збор се употребува со значење на другар, сопатник, пријател, од турски jolda Камилски внимателно и трпеливо го следеше Татковото реферирање на турските заемки за коишто беше задолжен, очекувајќи да ги назначи неподобните, но неговиот избор како да одеше во обратна насока.

Така беше и со турскиот збор kismet (со потекло од арапскиот збор qiѕmqiѕmеt), на албански kѕmеt, на аромански casmete, на српски кисмет, на бугарски касмет, прифатен и раширен со значење на судбина, среќа, така било пишано, фаталност.

Многу време помина во разјаснувањето на поимот јаничар (кој етимолошки според турскиот збор значеше - нова војска), чија генеза на постоење под други имиња но со иста логика за употреба на војската (со кастриран идентитет) за да се овековечи владеењето на империјата, им беше позната уште на првите империи во Европа.

Му ги кажуваше завјасана турските зборови што ги научи: му кажуваше за седумте ќерки на Турците, за кои не се знае која од кого е, зашто сите се слични како голи зрна грав.