ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Во својот извештај до Каиро ќе истакне дека “меѓу Албанците, Југословените и Грците постоеше големо пријателство, но недоволна доверба“ и дека е “очигледна детерминираноста да востановат по војната независни режими, без покровителство од која било голема сила“.83 Исто така за време на овие разговори Темпо ќе побара од Маерс да побара од Каиро еден безжичен апарат за да може ГШ на НОВ и ПО на Македонија да воспостави контакт со ВШ на НОВ и ПО на Југославија.

94 Непосредно по спуштањето и запознавањето со ситуацијата во Македонија, британските воени мисии во своите извештаи до СОЕ во Каиро нагласувале дека единиците на НОВ и ПО на Македонија се носители на вооружената борба, но посебно потенцирале дека ним им недостасува оружје и дека две третини од борците биле недобро облечени и барале СОЕ да почне со доставување на оружје, муниција, облека, лекови и сл.

Во однос на формацискиот состав на партизаните капетанот Ламби во својот извештај истакнува: “Формациската бројна јачина беше секогаш многу нејасна и флуидна, но бројноста општо земено за време на реорганизацијата од јули па натаму беше 800 луѓе на бригада, со три баталјони на секоја бригада и три одреди на баталјон.

Хуните нападнаа со големи сили од три правци Извор- Дебар- Кичево“.196 Во својот извештај Мекдоналд се задржува и на политичката ситуација во делот на Македонија под Југославија.197

Во својот извештај Еванс посебно ќе ја потенцира убеденоста на „поголемиот дел од Славо-Македонците дека една од основните цели на Британија е да го врати кралот на Хелените, а кралот за нив значи Метаксас, со неговата забрана за кози и словенски јазик, просветителска практика, како казните, затворањето, рициново масло и прогонство во Бугарија“.

Своите импресии од Февруарскиот поход, шефот на британската воена мисија Brasenose Доналд Мекдоналд, ги изнел во својот извештај до својот штаб во Каиро.

317 Во своите извештаи за економската и социјалната состојба на населението во Западна Македонија мисиите меѓу другото известувале дека: “животниот стандард во оваа област е и секогаш бил многу низок дури и за Балканот.

Во своите извештаи мисиите се осврнале и на економската ситуација во Македонија.

Во својот извештај до Каиро Едмондс не можел да одгатне „каква политичка игра“ претставува именувањето на „Дејановите партизани“ како „за Срби, а не Македонци“, и бара објаснување од повисоките инстанци.

Преку својот извештај Еванс имал намера “да покаже нешто од природата на областа Вичо, како е да се живее и работи во неа и нешто од политичките и тамошните народни тенденции“.

На ГШ на Македонија му се придружува во средината на јануари 1944 година.164 Во својот извештај до штабот на СОЕ доставен на 18 октомври 1944 година многу детално е опишано сето она низ што поминал со единиците на НОВ и ПО на Македонија.

Исто така Еванс во својот извештај до централата во Каиро се осврнува и на некои моменти од односите меѓу Македонците и Грците кои настанале како резултат на окупацијата.

За овој марш и борбите со бугарскиот окупатор Ламби во својот извештај ќе истакне „до 26 мај поголемиот дел од партизаните скоро беа готови бидејќи тие беа во движење од 24 април, скоро без некој поголем одмор и со многу малку храна.

Ламби во својот извештај ќе истакне дека “партизаните на 20 мај ја преминале Крива Река“ и наредните неколку дена се бореле по цел ден и марширале ноќе, движејќи се преку Осоговските Планини, Чавка, Плачковица и Огражден.

Тоа најдобро го илустрира лородот Гленконер, раководител на каирскиот оддел на СОЕ, кој во својот извештај до Форин Офис ќе нагласи: „Како што знаеме...секоја активност во Југославија треба со право да им се припише на партизаните, но јас сепак сметам дека нема да направиме штета ако во вестите кои се наменети за јавна употреба, дел од таа активност му ја припишеме во заслуга на Михајловиќ“.31

Во својот извештај од 7 август 1944 година ќе истакне дека “Словените претставуваат малцинство во Грција и мнозинство во областа Вичо“ и “скоро сите зборуваат словенски.

“337 Членовите на британските воени мисии исто така во своите извештаи известувале и за формацискиот и борбениот поредок на партизанските единици.

И покрај неговите настојувања да остане неутрален во однос на Македонците и Грците и да покаже дека „мисијата е пријателска спрема секој оној кој ги помага сојузниците“ во својот извештај ќе истакне дека “навистина јас ги сакам Словените повеќе отколку Грците.

За ова Мекдоналд во својот извештај до Force 399 ќе истакне “дека капетанот Диксон во почетокот на мај дигнал во воздух два моста, секој 25 метри долг на линијата Кичево-Струга.

За него немало никакво сомневање дека тоа биле партизаните.38 По запознавањето на ситуацијата на боиштето на Југославија, Маклин во својот извештај до Министерството за надворешни работи ќе заклучи дека партизанското движење во Југославија има ефикасна врховна организација со која би било можно да се планираат и реализираат одредени задачи и дека “каква и да била нивната политика, се бореле, против нив (Германците б.м.) и тоа многу успешно, а четниците, како и да гледаме на нивните мотиви, главно не се бореле или пак се бореле заедно со Германците против своите сопствени сонародници.

На крајот од својот извештај Еванс ќе заклучи дека “за среќа“ членовите на воените мисии не биле “задолжени со задачи за решавање на политичите проблеми на Балканот“.352 И самиот Еванс во посебен дел од извештајот се осврнува на идејата за независна Македонија.

Исто така, тоа од друга страна давало надеж дека членовите на британските воени мисии во Македонија преку своите извештаи, освен на воената страна, ќе се осврнат и на политичката и ќе ја запознаат демократската јавност во светот со борбата на македонскиот народ за национална слобода и едновремено со желбата на македонскиот народ за обединување и создавање на своја државност и самостојност.

Германскиот военостопански офицер во Софија, во својот извештај од 30 април 1943 година истакнува: „Кај Прилеп од страна на бугарската полиција се фатени три лица, очигледно фрлени од англиски авиони, и тоа поранешниот директор на Алатини-Мајнс господин Морган во униформа на англиски мајор, еден југословенски офицер во униформа на поручник и еден англиски механичар (десетар).

Такви бевме и тоа го признаа и противничките генерали кои во своите извештаи, мемоари и воени бележења напишаа дека – нофитите – значи Македонците, се борци со силен дух, голема физичка издржливост и над сѐ многу храбри борци.

Она што посебно го привлекло вниманието на разузнавачот било "македонското прашање", кое на Конгресот било поставено "третиот ден", од страна на бугарската делегација.

Во текот на војната од СОЕ на територијата на Македонија биле испратини повеќе британски мисии кои со своите извештаи биле главните информатори за она што се случувало на територијата на Македонија.

Во него Влахов протестирал „до грчкиот Претседател на владата“, кој „по вторпат ги обнародува грчките намери да ја прошири грчката територија кон север поради безбедносни причини“.

Неговиот заклучок бил јасен во однос на тоа дека „македонското прашање“ „…ќе биде еден од најтешките проблеми што ќе треба да се реши на Балканот“ и дека „без разлика какво ќе биде решението, тоа секогаш ќе наиде на жестоко спротивставување од едната или од другата страна“.

И покрај истакнувањето во нивните извештаи дека Македонците сакаат автономија и отцепување од Кралството Југославија, британската политика Македонија несомнено сепак ја гледала само во рамките на Југославија.

Тоа го потврдува и извештајот од 19 ноември 1944 година на еден американскиот разузнавач, кој во својот извештај се осврнува на одржувањето на Антифашистичкиот конгрес за национално ослободување на Србија, што бил одржан во Белград од 9 до 12 ноември 1944 година.

Меѓутоа, треба да се има предвид дека британската политика во текот на Втората светска војна била, како што известува Черчил, „да го вооружи секој оној што можел да убива Германци“, без разлика на нивните политички програми.

Во тој контекст, посебно внимание заслужуваат два извештаја.

Од своја страна, нивните анализи покажале дека "Комунистичката партија е на мислење оти е пожелно - како што е веќе сугерирано од ГЕОРГИ ДИМИТРОВ - да се постигне договор со ТИТО во врска со Македонија.

Понатаму во својот извештај известувачот се осврнува и на протестот на Димитар Влахов, заменик-претседател на АВНОЈ, објавен во весникот „Политика“.

Тоа, од своја страна, го зголемувало интересот на британските дипломатски и конзуларни претставници во Кралството Југославија кои, во своите извештаи, правеле анализи за етничката припадност на населението во Македонија, како и на политичката, економската и социјалната состојба.

По новонастанатата состојба со окупацијата на Кралството Југославија, на страниците на американскиот печат се појавиле и написи во кои јавноста се запознавала со етнографските и географските карактеристики на Кралството Југославија.

На крајот од својот извештај американскиот разузнавач со право ќе заклучи дека „овие говори, изјави и протести се добар показател за интензитетот со кој народот на Југославија и Грција се однесува спрема македонското прашање, дури и сега пред да биде завршена војната“.

Од тој момент па сè до крајот на војната членовите на британските воени мисии во своите извештаи од територијата на Македонија секојдневно ќе го запознаваат својот шеф Фицрој Меклин за состојбата во Македонија, а овој извештаите ќе ги препраќа до клонот на СОЕ во Каиро, кој по анализите ги препраќа до Главниот штаб на СОЕ во Лондон, каде што и се креирала британската воена и политичка стратегија.

Меѓутоа, одредени шефови на мисиите во своите извештаи не можеле да не се осврнат и на размислувањата на партизанските лидери за иднината на Македонија.

Во својот извештај од 9 јуни 1944 година тие ќе истакнат дека "Бугарските Македонци, а особено членовите и симпатизерите на ВМРО, најмногу би сакале Македонија да ја видат инкорпорирана во една независна и суверена Бугарија", но сметале дека "во случај Бугарија да стане советска република, тогаш ќе треба или да остапи територии што во моментот се окупирани или ако Македонија повторно биде поделена или парцелизирана, да речеме меѓу Грција и Југославија итн., погоре споменатите партии би прифатиле една автономна Македонија".

33 Секако дека информациите за Македонија имале ограничен карактер, имајќи предвид дека дописниците не можеле да информираат од самото место на настаните, туку своите извештаи ги базирале врз официјалните соопштенија и од свои информатори.

Треба да се има предвид дека членовите на британските воени мисии биле брифирани воопшто да не се инволвираат во политичките дискусии со партизаните и единствено да се ориентираат кон извршувањето на воените задачи.

А уште колку ќе биде дадено до конечното истребување на славо-комунистите и комунистичките банди како што има запишано во својот извештај генералот Ван Флит, кој е главен американски советник на режимот во Грција?

Италијанскиот генерален конзул Ди Ривел, во својот извештај до министерот за надворешни работи адмирал Морин, сметал дека убиените биле помалку од 100, веројатно 70-80.

Францускиот конзул во Солун во своите извештаи до Делкасе од 7 и 13 мај укажува на “пренатрупаноста“ на затворите со уапсени егзархисти од сите социјални средини.