ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Потоа стариот рабин ја гледа заветната арка на Мојсеј со таблиците со десетте заповеди во неа, светата кутија конструирана со две рала држачи за носење, означена со двата херувима свртени еден кон друг, на кои крилјата им се допираат над главите, направена од најдобрите мајстори според прецизен диктат од небото што до денешен ден стои запишан во Светата книга.

Оној кој им беше водство и утеха во овие четириесет години талкање, оној што го изведе нивното избавувањето од египетското ропство, оној што имаше од бога пренесена моќ, само со допир од својот пастирски стап да ја окрвави цела, големата река Нил; оној што на моќниот фараонски Египет му донесе божји казни и несреќи, тој што по волјата божја го отвори длабокото море и на неговото дно направи пат за безбеден премин за својот народ, првиот патријарх на јудејското племе, оној од кој почнува бележењето во светите книги, тој што во деновите на талкање и глад се помоли за спас и го нарани избраниот народ според божјата благодат со мана, чудесна храна што бог ја истури од небото и, на крајот, оној што го доведе својот народ до ветената земја, а самиот не дочека да стапи во неа.

Европа нема своја света книга, па затоа нема и баштина.

Додека ја бришеше ламбата, ги поврзуваше своите верувања, откривани од светите книги во библиотеката, гледајќи во неа небаре е ѕвезда, падната од небото и задржана од книгите.

Ги оставиле луѓето во вакафот, до џамијата, мислејќи дека се свети книги.

Освен светите книги, Мајка речиси ништо друго не читаше.

Според Татко, до највисокиот степен на омразата се стигнувашекога ќе се посегнеше по храмовите и по светите книги на другите.

Но, сега, Татковото присуство, неговата егзотична појава, откако ги вознемири партиските власти, поради неговиот непартиски статус, ги збунуваше муслиманските верници, токму поради спротивното, сметајќи го Татко за партиски функционер, дојден со некаква итрина, да ги лиши нив од светите книги кои, еве, со векови, не ги допрела човечка рака.

Кревањето рака на светите книги, значи сигурно кревање рака и на Бога!

Мајка обично ги носеше светите книги, Библијата, Коранот и Талмудот, Татко,двете големи енциклопедии, едната, шестомната, на Сами Фрашри, нејголемиот енциклопедист на Балканот и четирите тома од француската енциклопедија на Пјер Бејл.

Татко, откако го допи чајот од малата стаклена чашка, разбирајќи ја суштината на Мајкините зборови, рече: - На највисокиот рафт ќе бидат наредени светите книги, среде ќе се наредат енциклопедиите, а по нив сите мои цариградски книги...

Беа двојка, како два орева во една кафтица, родени да бидат заедно во животот и во смртта, како што пишува во светите книги, па луѓето веќе и не ги замислуваа инаку освен како сраснати ако не родени во љубовта и за љубовта.

Бевме мали, братчињата, сестричките и са зима молевме да оздраве мајка и пролети некаде кога прошета низ дворот како дечиња се разиграа црешите на гранките а гласот мајкин светкаше меѓу нив како некоја заповест од светата книга, како ѕвезда Давидова.

И тие луѓе да изработат една граматика што им одговара на севернословенските народности, па да остане како света книга за сите училишта, а и за пишување други книги“ /1875/.

Еден шепотел дека сиромавиот премногу знаел за животот, него го учел од свети книги некој калуѓер, друг рекол дека ќе му ја земе на покојникот амајлијата од под гуша - земја од три рида в крпче, таа земја чува од болештини, трет со горчлив подбив прашал дали амајлијата го сочува старецот.

Сега лежел на десетина чекори од нив, без свој човек над глава, вдовец но со три снаи и десетина внучиња, сам, под дрипава гуња, мудро насмевнат.

Притоа, светите книги се најважните учебници на човештвото, зошто тие не учат како подобро и полесно да го постигнеме врвот на просветлувањето, небесно и универзално.

Погледот мигум му го пленија светите книги Библијата, Куранот и Талмудот, потоа неколку енциклопедии и други книги од голем формат.

Значи - бев религиозна? Ладната и монструозна предумисла, за жал, ме исклучуваше и од религијата, на начинот како таа се опишуваше во светите книги и списанија...

Мајка ја беше понела врската клучеви од куќата крај Езерото и напуштената куќа крај Јонското Море од нашите предци, светите книги Коранот, Библијата и Талмудот, покрај кои ја шепотеше тивко молитвата на сите вери кога ја минувавме границата, а Татко неколкуте главни книги од својата подвижна егзилска библиотека, како и неговиот започнат проект, ракописот за Историјата на Балканот низ падовите на империите.

Мајка веруваше оти го има штитот меѓу нашите животи и смртта. Светите книги. Нејзиното лично верување.

Не беше изневерен распоредот на Татковите книги, макар што таа имаше прочитано многу книги за време на моите дипломатски години.

Кога се најдов со него на вишинката на кај манастирот Свети Наум и му го покажував родниот Подградец, во кој не бев стапнал 37 години по моето заминување и за ноќта кога ја минавме невидливата граница под Езерото, Махмуд Дарвиш внесено, и со поглед претопен во синевината на Езерото, ја слушаше мојата вистинска сказна за змејот и границата.

Имаше врска клучеви на напуштените куќи во селидбите верувајќи дека еднаш ќе се вратиме до нив колку и да беа силни границите.

Бев така предодреден да ги барам во животот моите сопатници во егзилот за кои немаше враќање...

Само светите книги ги беше поместила најблиску до себеси.

За светите книги со кои ја минавме границата. За молитвата која ја шепотевме во тишината на ноќта.

Ги носеше и ги читаше светите книги Библијата, Коранот и Талмудот, верувајќи во нивната моќ.

Кога некој шепна дека се зачувани многу свети книги од старата црква, а друг додаде дека ѕидарите сега сигурно ќе смислат да изградат за нив погодно скривалиште, па макар и во олтарот, ибн Тајко со голема гордост се потсети на книгите од Марин Крусиќ.

И тој имаше врска со свети книги, ами како!

И како што се размешаа јазиците и наравите и обичаите, наредбите и законите и искуствата*: на Египќаните - геометријата, на Персијанците, Халедеите и Асирците - астрономијата, гатањето врачањето, маѓепсувањето и секаква човечка вештина; на Евреите пак, светите книги, а во нив е пишано дека Бог го создаде небото и земјата и сѐ на неа и сѐ по ред како што пишува; а на Грците - граматиката, реториката и филозофијата.

Ла Ринашенте на нејзиниот живот. Со време, оваа книга ја добиваше патината на светите книги.

И не ретко, таа, кога била сама, во неизвесни и тешки времиња за семејството во егзил, тивко им говорела на светите книги, им поставувала прашања!

Мајка се сеќаваше дека еднаш Татко, во времето на рациите по куќите за кои се сомневаше дека се чува сталинска литература, не само што ги скри книгите за Сталин туку, меѓу светите книги, постави книги на Маркс, Енгелс и Тито.

Во времето кога го немаше стариот каталог на Ла Ринашенте, во периодот од 1939 до 1949 година, Мајка најмногу време минуваше во читање и во толкување на светите книги.

Остануваше во своето верување од светите книги дека Бог никогаш не ги изневерува трпеливите.

И Мајка си имаше еден свој дел меѓу Татковите книги од најгорниот рафт, на средишниот ѕид на библиотеката, каде што беа поместени светите книги: Куранот, Библијата и Талмудот.

Тогаш, и Татко и Мајка, како по некој договор или диктат на судбината, најчесто ги прелистуваа светите книги.

И Мајкината набожност, што ја изразуваше низ почитта кон светите книги на трите монотеистички религии, кон храмовите и славите на сите три вери, каде било и во кои било времиња на Балканот, прераснуваше во свое­видна хуманост што можеше да се смета и како вистина и како религија.

Грижата за светите книги ѝ ја остави на Мајка, а таа на секого од тројцата синови им даде да носат по една света книга, кој Библијата, кој Куранот, кој Талмудот, верувајќи дека Бог ќе ги спаси кога ќе ја минуваат границата.

Во овие зборови можеше да се резимира сето Мајкино верување, црпено од светите книги на монотеистичките религии.

Си ја продолжуваа заедничката симфонија на стареењето, и по најтешките искушенија коишто им ги донесуваше животот на Балканот, преполн со неизвесности, да си го премостуваат животот, низ параболите на светите книги, низ нивните трансцендентни мостови.

Така тие, во заедничката тишина, читаа страници од светите книги, сè додека сонцето не го осветлеше небото и додека не исчезнеше писмото на ѕвездите.

Ова кажување Мајка си го толкуваше на свој начин и за неа светите книги беа божји.

Немаше време ниту да ги тргне неколкуте книги на Сталин и за Сталин, од својата библиотека, со кои веруваше дека ја штити библиотеката од непредвидливите натрапници во библиотеката, ги штити сите други книги, вклучувајќи ги светите книги на Мајка.

Мајка и нив ги чуваше како и светите книги и нејзиниот каталог на стоковната куќа Ла Ринашенте.

Татко знаеше за посебниот однос на Мајка кон светите книги.

Само знам дека, со денови, не се двоеше од светите книги и од книгите за и на Мајка Тереза.

Мајка, мошне рано во својот живот, кај солунските лазаристи, силно го почувствува значењето на книгите, посебно на светите книги, на Библијата, на Талмудот, на Куранот.

Татко подоцна го бараше одговорот за суштината на душата во светите книги.

За Мајка, ова беше најголемото осквернување на светите книги коешто, со години, не можеше да му го прости на Татко.

Си имаше обичај, во тивките квечерини, уште кога беше жив Татко, по домашните работи и грижите околу децата, да си ја смирува душата читајќи од светите книги, на чардакот, чекајќи го Татко, за да си ги сподели мислите за прочитаното.

- По преданијата, на ова место најмногу сакал да седи свети Наум и да гледа во езерското синило кое го смирувало по напорната работа што ја имал при препишувањето на светите книги... - рече игуменот.

Првин го пленија татковите свети книги и особено старите курани, со синикаво розовите минијатури, препишувани на рака, наредени на најгорниот рафт, Библијата, Куранот, Талмудот со Кабалата, а потоа разните метафизички трактати, сведоштва за језуитските редови, за јаничарите...

Татко, додека го слушаше Игора Лозински, погледна неодредено кон светите книги.

Остануваше никогаш растолкуваната семејна загатка - за тоа што се случило во изминатите пет века отоманско време на Балканот, како дојде по поразот до големата делба, до промената на Бога, до големото гранење на семејството, кога едниот дел по отоманската опсада и победа по цена на смртта ќе замине на другиот брег на морето со старата христијанска вера, со задолжителните врски клучеви на старите куќи во пламен, со по некоја спасена икона и света книга в раце.

Татковите свети книги во неговата библиотека, беа поместени помеѓу книгите за јаничарите и книгите за балканскиот бестијариум, во кој доминираа книгите за јагулите, козите.

Бој се водеше во татковите книги. Книгите на Дарвин за еволуцијата се спротивставуваа на вистините на светите книги.

Го носеше ракописот на проектот на неговиот живот - Историјата на Балканот низ падот на империите. Ги носевме светите книги и неколкуте источни и западни записи и книги за јагулите...

На горниот рафт од библиотеката и натаму си останаа светите книги, а веднаш под нив беа книгите за јаничарите кои, според Татко, содржеа најкомплексни сознанија за разбирање на балканската историја.

„Тоа не го тврдам јас туку Светите книги.

Како што беше веќе речено, на спомнатиот симпозиум, уводниот дел на известието на професорот Седларов беше изоставен бидејќи тој сметаше дека вметнувањето на личните збиднувања и видувања можат да ја намалат вредноста на научниот приод толку сериозно третиран во забелешките навдени во светите книги.

Веќе пред десетина, ако не и пред повеќе години тој ги сретнал забелешките на непознатиот монах водени по маргините на светите книги.

Се присети и на онаа приказна од светите книги во која судијата ќе пресуди детето (за кое секоја од двете мајки тврдеше дека е нејзино) да биде располовено на еднакви делови бидејќи немал доволно аргументи која е вистинската мајка.

Седи покрај работната маса, ја разгледува книгата; веројатно истата онаа за која сношти зборуваше како за раритет; како за скапоцена посебност; го потсетувала на древните свети книги или записи што, случајно втасале до нас од некое неодредено време па оттаму и сите оние нејасни претпоставки во толкувањата.

Мајката ја минуваше границата со своите чеда во прегратка во студената ноќ и светите книги Библијата, Куранот и Талмудот.

XXI Судбината мигум уште еднаш ме врати во свеста кон отворената врата на татковата библиотека, кон местото каде што се чуваа светите книги, а меѓу нив вметнатите брошури расправи за марсизмот, ленинизмот и сталинизмот.

Ако ја толкуваше попродлабочено спро­тив­ста­веноста на книгите на сталинизмот кон светите книги, стануваше јасно дека, но кој тоа тогаш да го разбе­ре, овој распоред можеше да се чита и како клуч – за од­носот на Сталин кон религијата во нашата земја без враќање, односно за замената на религијата со идеологијата од комунистичката партија на чело со Енвер Хоџа.

Меѓутоа, јас морав да продолжам: - И на знамињата на Октомврската револуција, на вашите партиски знамиња, во безброј пароли, плакати – лесно се препознаваат – библиски, евангелиски, курански и други повици од светите книги.

Насетував како ги прелистува последните страници на секогаш истата света книга, низ трите книги Библијата, Коранот, Талмудот, низ само една страница која завршува како свет мост, како допир на другиот во животот и отаде него...

Не случајно на нишан на стратезите на комунистичките идеи беше апокалипсата, визијата од светите книги за крајот на човештвото, историјата.

По читањето на Браќа Карамазови и Зли духови, Татко изврши мала реформа во одделот на светите книги во својата библиотека.

Татко, внесен во своите свети книги, стравуваше најмногу за судбината на својот албански народ зашто, троверен каков што беше, лесно можеше да се најде на трагичните распаќа на историјата, лесно ќе го престројуваат на погрешната барикада, лесно ќе асимилираат него­ви делови за сметка на другата вера, ќе го натераат да ги брани границите кои го разделуваа со своите.

Сигурно ќе најдеше вистински мигови кога со благиот поглед, сигурно ќе ја смири и открие тајната за тоа што бараа сталиновите среде светите книги!

Мајка, кога ќе останеше сама, продолжуваше упорно да ги чита светите книги кои беа наредени во средишниот рафт на библиотеката.

Мајка упорно, до крајот на животот, веруваше дека само светите книги на крајот водат кон вистинскиот пат.

Се сеќавав на силниот впечаток што го имаа врз тат­ковата размисла за светите книги, неколкуте книги што ги прочита од Достоевски од едно предвоено издание на српски јазик со сини корици.

А.А. најпосле ми даде можност да продолжам: - Во одговор на вашето прашање, да се вратиме на прашањето на Апокалипсата и светите книги.

Како се бранеа татковите книги при живе и потоа, посебно светите книги, посебно во времето на сталинизмот би можело да се напише посебна историја.

Во свеста ми изронуваше распоредот на татковите книги, битката на светите книги со делата на сталинизмот во неговата библиотека.

Во татковата библиотека, низ одбраните книги, списи и ракописи, мапи и документи, се допираа Исток и Запад, големите медитерански религии христијанството, исламот и јудејството и тоа не само низ главните свети книги Библијата, Куранот и Талмудот, туку и низ бројните теолошки расправи, филозофски трактати.