ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Во тие мигови на безизлез, да имаше малку пеницилин или некој друг антибиотик, подруга ќе беше судбината на нашето семејство.

XI Така во нашето семејство се всели нов живот. Празникот на раѓањето.

Тој тогаш рече оти нашето семејство заслужува цело стадо кози поради добрините на татко ми сторени за сите кози и за луѓето во градот.

И ние, во нашето семејство, бевме загрижени пора­ди исчезнувањето на Чанга и судбината на нашите кози.

Верувавме дека таков моќник ќе ја штити нашата коза, нашето семејство...

Сега сите верувавме дека нашето козле ќе ја запре смртта да влегува во нашето семејство кога сака...

Така првите блиски, вис­тински блиски на семејството ни стануваа козите, козлето што на овој светол ден во историјата на нашето семејство ни го купи татко ми.

Умирањата и раѓањата го сочинуваа календарот на нашето семејство.

Татковите книги криеја некаков поредок што беше во необична врска со редот, среќата на нашето семејство.

Главниот козар почна често да доаѓа кај нас, па и тоа придонесе видливо да расте угледот на нашето семејство меѓу козарите во Козар маало, и пошироко во градот, макар што имавме само едно кревко, но за нас децата златно козле.

Дојденци, со друг јазик и вера, под иста идеологија, со книги во необична мешаница на сето тоа, просто како уфрлени во градот крај реката во ова време на козите, ние, нашето семејство, останавме долго како недостапен остров.

За нас, децата, за нашето семејство, тоа вратниче ни го отвори козата што ја купи татко ми и со тоа ние сигурно, сигурно и неповратно, стапувавме во времето на козите.

Смртта и животот често, пречесто се судираа, а поретко се разминуваа во животот на нашето семејство.

Та историјата на нашето семејство беше долго време голема тајна за сите во Козар маало, во градот.

Ние, децата во нашето семејство, кога одеше татко ми на работа, сѐ почесто го пуштавме радиото со надеж први да ја дознаеме веста за уништувањето на козите и тогаш први нешто да сториме.

Веста стигна и до нашето семејство. – Каков попис сега, пустината, па не заврши ли пописот есеноска? – се прашуваше мајка ми гласно оставајќи го плеталото крај себе, на чардакот, седната до татко ми кој прелистуваше некаква стара книга.

Обично ќе го прекинеше кога насетуваше дека смртта тропа на вратите од нашето семејство, готова да однесе некое од нас, изнемоштените деца.

Но тогаш, во времето на гладот, кога смртта првпат тропаше на вратите на нашето семејство, гледајќи го татко ми внесен во книгите, таа се плашеше да не се случи како со хромовата руда.

Живеевме во тој мал миг на одложената несреќа. А таков беше целиот живот на нашето семејство.

Таа имаше големо искуство и го сакаше нашето семејство како свое.

Не беа помалку болни, неизвесни, и другите зборови што идеа од радиото, од таа проклета направа која како некаков двојник на судбината, го предупредуваше нашето семејство за минатото и иднината.

X Смртта влегуваше и излегуваше во нашето семејство кога сакаше во времињата на војни, селидби, суши, глад, брзо умираа повеќето од кревките мајчини рожби.

VII Козата брзо го менуваше животот и во нашето семејство.

Дури, имаше моменти во детството, кога во својата фантазија се исправав дотаму, што би бил готов да убијам, за да ја симнам таа навреда од нашето семејство и да ја спасам неговата чест.

Содржината во таа тетратка е нешто што го засега само нашето семејство и останува таму.

Ние, нашето семејство и семејството на нашето семејство, нашето училиште, нашата црква, нашиот град и нашата земја, нашата телевизија и филџанот за кафе и уметничката комода, и нашата тетка Џеси, се реални: и тоа е тоа; можеме да си веруваме едни на други: и имаме исполнет живот.

Обидете се што подобро и поубаво да проживеете во ова наше семејство, кое толку благородно и највредно во себе ги одгледува љубовта и другарството...

Таму сега се криеше и тајната за иднината на нашето семејство.

Среќата, судбината на нашето семејство, се одржуваше во постојаната дискретна и ненаметлива размена на Татковите и на Мајкините илузии.

Еднаш откорнати од родната грутка како да не беше битно каде нѐ води ова вовче на судбината, на која станица ќе запре, кој ќе биде последниот свртничар: дали богот на случајноста, кој најмногу влијаеше во неизвесното одвивање на судбината на нашето семејство или некоја друга сила?

Таква беше горката судбина на нашето семејство на двете страни од границата: едни знаењето на туѓите јазици ги спасуваше во тешките времиња во животот, други ги завиваше во црно... * Којзнае уште колку во мислите ќе трагав по сликите напластени во свеста од раскажувањата и потрагата по минатото на семејството за татковото враќање од Цари­град во куќата пред мене, за заминувањето и враќањето на мојот чичко од Лондон, враќањето на мојата тетка во Албанија, доколку од занесот не ме извлечеше сеприсут­ниот и едноличен глас на водичот Х.Х.: - Ги разбирам вашите чувства, по 38 години да се најдете пред прагот на родниот дом!

Имаше големи поводи да се пишува за нашата голема несреќа, особено кога ни идеа вестите одовде, преку границата, за ликвидирањето на нашиот чичко, за свирепото однесување кон многу припадници од нашето семејство.

Нашето семејство како во слика на Шагал, кое не престанува да патува до исчезнување...

(Ова го велам преносно. Веројатно имате слушнато дека радоста лета)“.

Си вообразував дека ги забележува тие промени на мене и дека е среќен бидејќи и самиот открива дека и во нашето семејство се запатило убавото; мајка му втасала да се накити со пердувести нешта, а подоцна, ако наиде и таква среќа, како што се случува и со орлињата од Сина Скала, можеби ќе ги рашири рацете и ќе полета.

Поминаа повеќе години, но тој беше постојано некако присатен во нашето семејство.

Следното и следното и следното лето... ние нашето семејство повеќе не одевме во селото.

- Тина успокој се, Тинче, - плачеше и татко ми, а јас знаев дека и нему му е многу тешко, поради целиот овој наш разговор и поради тоа што, ете, така се случи со нашето семејство, што треба да се мисли на вакви мачни судбоносни работи...

За Мајка историјата, за разлика од Татко, не се сведуваше на херојски или драматични настини, кои произлегуваат од војната и мирот, туку од малечките, речиси невидливи нешта околу семејството кои ја чинеа среќна, силна, кога ги спасуваше животите на своите чеда.

Таа знаеше, добро знаеше, силно веруваше дека големата историја Татко ја беше задржал во своите книги, во рафтовите на библиотеката кои требаа да бидат штитовите на нашето семејство, за големото спасување од историјата, за кое таа немаше моќ вистински и целосно да се спротивставува како Татко со неговите книги.

Не помала љубов и постојана грижа Мајка внесуваше во одгледувањето на зарзаватот во другиот дел од градината.

Во такви бурни мисли и заспа на чардакот, следен од будното, но невидливо око на Мајка, која му ја ширеше својата топла светлина во длабините на сонот, покривајќи го со сината наметка, вардејќи го неговиот сон како нешто најдраго и најдрагоцено во животот на нашето семејство...

Јас би сакал уште да ти речам, но без умисла да влијаам на твојот избор, дека во нашето семејство Фетиевци, со векови сме преврзани на кадиската традиција.

Во неколку саксии имаше посадено босилек, во неколку други саксии со голема грижа ја одржуваше билката куќа на среќа, сметајќи ја за симбол на нашето семејство.

XXXVII Историја на нашето семејство на Балканот се одвиваше под знакот на парадоксите. Од нив не беше поштедена и историјата на балканските народи.

LIX При преселбите на нашето семејство за Татко, главниот стратег на егзилот, пресудно беше да ја загнездиме судбината крај брег на река, езеро или море, а за Мајка најзначајно беше во каква куќа ќе се вселиме.

Со ум и чесност, со праведност и знаење сме се одржале и сме ја добиле довербата и на султанската власт, но и во овие времиња народот нѐ прифаќа.

Но таа, за секој случај, ја носеше со себе врската со клучевите од нашите напуштени куќи, првин крај Јонското Море, а потоа крај Охридското Езеро.

Те нема повеќе тебе во нашето семејство.

Стоевме покрај твојот сандак ние тројцата, па, по нас во продолжение стоеја другите блиски членови од нашето семејство.

Имаме значи предочување на персонажа што персонифицира профил од балканската почва, во која се втиснати бројни тајни на страдањето: „...во тие бујни, побелени коси се криеја големите архиви на балканската историја на нашето семејство во егзил” – бележи авторот.

Без каталогот на Ла Ринашенте, таа како да си го беше загубила капиталниот дел на библиотеката со кој ѝ се одржуваше рамнотежата со сите други Таткови книги, во градењето на стратегијата на опстанокот на нашето семејство во егзил.

И во времето кога се ближеа залезите на нивните животи и кога бевме далеку од нивната семејна орбита, со наши семејства, тие веруваа дека сѐ уште не престанала нивната мисија, нивната родителска грижа, посебно на Мајка која, и натаму, веруваше дека Бог ја одржува во живот токму за да си ги спасува своите чеда.

Токму тие го осудија нашето семејство да биде разделено, впрочем, како и многу други семејства.

Се разбира, обете патувања, по многу години, извлечени од некогашниот историски контекст, можеше да се сметаат за помалку значајни епизоди, но во историја­та на нашето семејство во егзил, тие можеа, во времето на погромите, особено патувањето во Италија, да се сме­таат за сомнителни настани кои тешко можеа да им се објаснат на тогашните идеолошки умови, а да се немаше после­дици врз спокојот на доселеничкото семејство кое постоја­но трагаше по рамнотежата помеѓу напуштената и новона­се­лената земја. ***

И така, уште еднаш се разминуваа животот и смртта во постоењето на нашето семејство... VI На Балканот не престанаа да се случуваат големи, според Татко, историски работи.

Но Мајка имаше и своја „грчка љубов” која се роди во душата во раните години на нејзиниот живот и која содржеше лични тајни кои беа често во расчекор со Татковото поимање на балканската историја...

Нашето семејство, осудено на преселби, најпосле, пушти корења на самата вечно променлива граница.

Постоеше и опасноста, во што беше убеден најмногу Татко, некој, во тоа клето време на сталинизмот, да го види каталогот или да дознае за неговото постоење во нашето семејство и да нѐ денунцира како странска, капиталистичка пропаганда.

Во тие бујни побелени коси се криеја големите архиви на балканската историја на нашето семејство во егзил, на илјадагодишното страдање на Балканот.

И, еве, судбината ја донесе во пазу­вите на нашето семејство, на изворот на новите разлики.

Ти знаеш како беше во нашето семејство. Секогаш најстариот одлучуваше.

И нашето семејство се преполови.

Постоењето на границата во нашето семејство не се сметаше само за мит, за минато и за иднина, туку и за живо суштество кое, макар далеку од нас, не престануваше постојано да одржува некаков немир во нас, да живее против нас, да ја одржува неизвесноста, да ни ја дели судбината, минатото.

Тука беше и преостанатиот инвентар на нашето семејство во долгогодишниот егзил.

Така, во нашето семејство, подалечно семејство, имаше прпадници на повеќе балкански народи и вери, меѓу нив имаше муслимани, католици, православни, имаше и сефаради.

И така, може слободно да се каже дека историјата на преселбата на нашето семејство беше и епопеја на преселбата на Татковите и на малкуте Мајкини книги, историја на минувањето на балканските граници.

Таа остана во последната куќа на нашето семејство во егзил, со сега запустената врска со клучеви, од напуштените куќи крај морето и крај Езерото, но сѐ уште со пустата надеж дека некој, сепак, ќе им ги најде вистинските брави.

Ти знаеш добро, јас, од мојата книга Ла Ринашенте, за летната мода во Италија во 1939 година, не можев да знам многу работи? – праша ненадејно Мајка. – Ти, мила моја, посилно од сите нас, почувствува какво зло ни донесе фашизмот, спасувајќи ги нашите деца, нашето семејство, во Поградец.

Уште помалку можевме да разбереме зошто Татко, пред секоја војна и преселба, за нас, децата несетум исчезнуваше, за да се појави непосредно пред самата опасност или по неа кога ќе оценеше дека не била преголема за сигурноста на нашето семејство.

Но, трагањето по патот на јагулите по реката од излезот на Езерото, преку морето, океанот и назад, и сличностите со нашата емигрантска сага, се совпадна со еден пресвртен чин во татковиот живот, кој во голема мера ја промени судбата на нашето семејство.

Најмалата ќерка, Марија, речиси стана дел од нашето семејство. Сите ја засакавме.

Беше среќна што нивната куќа се најде како мост меѓу нашето семејство и Игор Лозински.

Зарем не би така и со нашето семејство крај Езерото?

Дури кога ми беше откриена оваа вистина бев прашан што мислам, дали постои нешто што е поефтино од глупоста? - Не купувај ја!

Бев многу мал кога почнаа да ме подучуваат дека нашето семејство е едно од посиромашните и дека сиромавиот во животот најчесто се определувал за евтините работи.

„Не размислувај, мајко, вечерва не! Чувај ја среќата во нашето семејство.

„Потивко, Иване, и мајка ми е без работа. И во нашето семејство, ама само половично зашто татко ми работи - е присутен овој проблем.

Дедо иронично забележуваше дека границите ќе го следат нашето семејство и на небото.

Така би и со нашето семејство, со сите негови разграноци во времето.

ПАРАСКЕВА: Од каде го знаеш нашево семејство?

Таа да не беше јас немаше ништо да дознаам, та од кого ќе слушнев кога во нашето семејство беше строго забрането да се зборува за тие работи?

Моите тетки и мајка ми беа восхитени, а јас победнички горда: нема веќе да бидам единствената од нашето семејство која не видела срна во Маврово.

- Сега сме на куп сите женски од нашето семејство – забележа тетка Ане, видно задоволна од тој факт.

Само таа во нашето семејство знае француски. Ние тројцата сме „Англичани“.

- Кога и ние ќе имаме дечковци?! – се поплакуваше Весна додека одевме кон Капиштец. – Гледате, сите веќе имаат, само ние кутрите не.

Подоцна сфатив дека така е подобро, и за мене, и за моите и, воопшто, за мирот во нашето семејство.

- Да те чуе татко ми, ужас ќе го фати – ѝ реков.

Во такви случаи татко ми се однесува како да е случаен минувач низ куќата, или како незаинтересиран гостин кој се чуди што тоа се случува, оти, нели, не е од нашето семејство и нема удел во настаните и односите во нашата куќа.

Се преправав дека ништо не сум забележала. И татко ми се преправаше.

Јас не разбирам зошто и како е можно мајка ми да е виновна за сите лоши работи, а татко ми да е невин.

Секогаш ми е криво кога без мене тоа ќе се случи и кога ќе ми речат: „е па, Бреза, животните не доаѓаат во соба, треба малку да се излезе надвор од куќата и да се прошета”.