ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Јавниот обвинител на РМ, вишиот јавен обвинител, основниот јавен обвинител за гонење на организиран криминал корупција и основ- ниот јавен обвинител или од нив овластени лица – на јавноста и на средствата за јавно информирање им обезбедуваат пристап до информациите за состојбата на криминалитетот и други прашања од општо значење од работењето на јавното обвинителство, под услови пропишани со закон (чл. 8, ЗЈО). 5.  Тужител во кривична постапка е јавниот обвинител и/или приватниот тужител.

Синдикатот може да бара од надлежниот суд да забрани исклучување од работа за време на штрајк, спротивно од одредбите на закон.

Имено, ако тужениот – до заклучувањето на главната расправа – го признае тужбеното барање, судот – без натамошно расправање, ќе донесе пресуда со која го усвојува барањето на тужителот.

По предлогот за ликвидација, надлежниот суд определува ликвидационен совет, составен од тројца судии, за спроведување на постапката за ликвидација.

Паричниот надоместок на невработеното лице се исплатува: 1) еден месец – ако има стаж на осигурување најмалку девет месеци во непрекинато траење или 12 месеци со прекин во последните 18 месеци; 2) два месеца – ако има стаж на осигурување над 18 месеци до две и пол години; 3) три месеца – ако има стаж на осигурување над две и пол до пет години; 4) четири месеци – ако има стаж на осигурување над пет до седум и пол години; 5) пет месеци – ако има стаж на осигурување над седум и пол до десет години; 6) шест месеци – ако има стаж на осигурување над десет до дванаесет и пол години; 7) седум месеци – ако има стаж на осигурување над дванаесет и пол до 15 години; 8) осум месеци – ако има стаж на оси- гурување над 15 до седумнаесет и пол години; 9) девет месеци – ако има стаж на осигурување над седумнаесет и пол до 20 години; 10) десет месеци – ако има стаж на осигурување над 20 до дваесет и две и пол години; 11) единаесет месеци – ако има стаж на осигурување над дваесет и две и пол до 25 години.

Но, до покрупни промени во оваа сфера дојде дури со носењето на новиот ЗРО (2005) – а со неговите подоцнежни измени единствено, мали интервенции и тоа главно од технички и терминолошки карактер, беа направени со првата (чл. 20-22, ЗИДЗРО/авг.08), со четвртата (чл. 21, ЗИДЗРО/окт.09) и со седмата новела (чл. 20, ЗИДЗРО/септ.10). а) Па така, од оваа заштитна работничка сфера, беа избришани неколку експлицитни одредби: – меѓу нив беше и онаа која предвидуваше дека, во остварувањето на поединечните права од работниот однос, работникот има право да бара заштита кај работодавецот, пред надлежниот суд, синдикатот, инспекциските органи и други органи –  во согласност со закон (чл. 143, ЗРО/03 – ПТ).

А без оглед на законските рокови од ЗРО кои се пропишани за поднесување тужба при добивање отказ [„непарично побару- вање“] – работникот може своите парични побарувања од работ- ниот однос да ги остварува непосредно пред надлежниот суд, без да мора за тоа прво писмено да се обраќа до работодавачот (в. и чл. 181, ст.5 од ЗРО).

Реакцијата на Митревски, пак, одлично покажува дека за кршењето на одредено работничко право не смее да се премолчи – без разлика дали тоа е одлука на влада, министер или било кое надредено лице во рамките на државните институции.

Јавното обви- нителство е должно да ја информира јавноста за одделни случаи по кои постапува, особено ако се од таква природа што предиз- викуваат поширок општ интерес во јавноста или се од значење 260 за остварување на функцијата на јавното обвинителство заради заштита од криминални или други противзаконски дејствија.

Организаторот на штрајкот може од свои средства да им обезбеди надоместок на нето плата за времето на штрајк на работниците кои учествувале во штрајкот (чл. 241, ЗРО).

За отворањето и спроведувањето на постапката за ликвидација е надлежен судот според седиштето на водостопанството.

Времето за кое се исплатува паричниот надоместок зависи од времето за кое невработеното лице било осигурено во случај на невработеност.

Странката која смета дека надлежниот суд го повредил правото на судење во разумен рок, има право да поднесе барање за заштита на правото на судење во разумен рок до Врховниот суд на РМ.

Во меѓувреме, вратени му се трошоците што ги плати на Основниот суд –  Битола, а за трошоците кои што ги плати на Апелација моментално има покренато друг спор пред надлежен суд.

Имено, првично беше предвидено дека против одлуката за отказ на договорот за вработување, работникот може да поднесе „жалба (!?) – во рок од 15 дена од врачувањето од страна на работодавачот, пред надлежниот суд“ (чл. 181, ст.4 од ЗРО).

Процесно-правната легислатива за заштита на работничките права а) Законот за мирно решавање на работните спорови ЗМРРС (2007), 11 кој е lex specialis за проблематиката на т.н. вон- судско расправање спорови со работна тематика, ги уредува начинот и постапката на мирно решавање работни спорови; из- борот, правата и обврските на помирувачот и арбитрите, како и другите прашања кои се од значење за мирното решавање на некои „најчести“ работни спорови – што значи не се однесува на Работни односи – Компаративни согледувања за времетраењето на работ- ниот однос и работните спорови; Фондација „Fridrih Ebert“ – Канцеларија Скопје & Институт на европскиот синдикат за истражување, образование, здравје и заштита – Брисел; Скопје, 2005. 10.  Со својата шеста одлука по повод ЗРО/ 05 (У.бр. 188/2006-0-0 од 4.IV.2007) Уставниот суд на РМ ја укина одредбата којашто, поради техничка грешка, пропуст или, пак, правничко незнаење, се наоѓаше во оваа законска одредба.

6.  Одлука за престанување на работењето на водостопанството, донесува Владата на РМ, по предлог на Министерот за земјоделство, шумарство и водостопанство – во законски предвидени случаи (в. чл. 112, ЗВ).

Под нестручно и несовесно вршење на судиската функција се подразбира незадоволителна стручност или несовесност на судијата што влијае на квалитетот и ажурноста во работењето, и тоа:... – постапување со предметите спротивно на начелото за судење во разумен рок, односно одол- жување на судската постапка без постоење на законски основ (чл. 75, ст.1, ал.4 од ЗСуд).

Имено, уште истиот ден му е врачено решение со кое е пратен на повторен вонреден одмор со траење од еден месец – мерка која во моментот на пишување на овој текст сѐ уште е во сила.

Запазувајќи на рокот за одговор, тој, во декември 2002, се реши да поднесе тужба пред надлежниот суд. 3

Со одредбите на овој член не се гибаше во правото на работникот, своето побарување за надомест на платата, да го остварува во постапка пред надлежниот суд.

После сето ова, тој одлучно истакнува дека правата од работен однос не можат да бидат предмет на ничии игри и тактики, и дека ако некој повторно му прекрши некое работничко право тој без двоумење би повел работен спор пред надлежен суд со цел да побара негова заштита. 66 1.  Интервјуто го водеше Александар Ковачевски, на 10.III.2011, во Битола.

Во периодот од јуни 2008 до јануари 2010, пред месно надлежниот суд се одржаа вкупно четири рочишта за главна расправа, на која беше спроведено и медицинско психијатриско вештачење од страна на вешто лице – психијатар, а беше сослушан и доктор- специјалист офталмолог.

Ако тој ја прифати понудата на работодавачот, нема право 82 на отпремнина поради престанување на претходниот договор за вработување, а го задржува правото да ја оспорува пред надлежниот суд основаноста на причината за промена на договорот за вработување (чл. 78, ЗРО).

Судот, во случај да најде дека се работи за барање со кое странките не можат да располагаат – нема да донесе ваква пресуда, иако се исполнети останатите потребни услови.

Ако работодавачот и работникот се согласат со арбитражно решавање на работниот спор, одлуката на арбитражата е конечна и задолжителна за двете страни и против неа не е допуштен спор пред надлежниот суд (чл. 183, ст.3-4 од ЗРО). Lex specialis за проблематиката на т.н. вонсудско расправање спорови со работна тематика, како што видовме на почетокот на книгава, е Законот за мирно решавање на работните спорови (2007) кој започна да се применува од почетокот на 2008 година, но сѐ уште не наиде на добар одѕив во праксата. 247

Приговорот, испратен по однос на ова прашање од негова страна, не наиде на одговор.

Надоместот на месечната плата се определуваше во износот што работникот би го остварил кога би бил на работа.

Синдикатот може да бара надомест на штета која тој или работниците ја претрпеле поради исклучувањето од работа за време на штрајк кое не е извршено во согласност со закон (чл. 243, ЗРО).

Предлог за гонење се поднесува до надлежниот јавен обвинител, а приватна тужба до надлежниот суд.

Таа никогаш не се реши за случајот да се обрати кај Трудовата инспекција.

Но, збунува „навивачката“ штрајкбрехерска одредба, која вели дека работодавачот, односно здружението на работодавачите, може да бара од надлежниот суд да забрани организирање и спроведување на штрајк спротивно од одредбите на закон.

Работникот мора да се изјасни за новиот променет договор за вработување во рок од 15 дена од денот на приемот на понудата.

Работодавачот е должен да донесе одлука по приговорот во рок од 8 дена од денот на поднесување на приговорот, а доколку го пропушти овој рок или работникот не е задоволен од донесената одлука, има право да поведе работен спор пред надлежниот суд во рок од 15 дена.

Д-р Кирил Чавдар, „Видови тужби во работните односи“, достапна онлјан на http://www.akademik.mk/wp-content/uploads/2012/06/ Vidovi-tuzhni-za-zashtita-vo-rabotnite-odnosi.pdf. 99 Во Рев.бр. 578/07 од 03.07.2008 год. на Врховниот суд на РМ, ревизија не е дозволена во спорови од работен однос кога престанокот на работниот однос е заменет со парична казна, додека пак со Рев. бр. 799/2008 од 29.04.2009 год., ревизија не е дозволена во спор од работен однос за утврдување на престанок на работен однос. 100 Услов за поведување на спор од работен однос пред надлежен суд во РМ е претходно работникот да барал заштита кај работодавачот согласно чл. 91, 93 и 181 од ЗРО (2005), освен во случаи кога се работи за парично побарување. 97 106 последици за процесните странки, го прави токму тоа, а досегашната пракса покажува дека работниците и натаму се соочени со долготрајни судски постапки со што правото на судење во разумен рок сеуште отежнато го остваруваат.101 ЗАКОН ЗА ЈАВНИТЕ ПРЕТПРИЈАТИЈА Законот за јавните претпријатија (ЗЈП)102 во периодот обработен во студијата има претрпено пет изменувања и дополнувања, по еднаш во 2010, 2012, 2013 и два пати во 2014 година.103 Со овие рогации до обемни измени дојде кај положбата на работниците во јавните претпријатија, која претходно во овој закон беше регулирана со два члена (37 и 37-а), а по ново оваа материја содржи вкупно 30 членови, со што уште еднаш се покажа дека првичната намера на законодавецот со носењето на овој закон не била на посуштински начин да ги регулира правата на работниците кои се вработени во јавните претпријатија, туку тоа го прави со 16-годишно задоцнување.

Заради заштита од злоупотреби законскиот текст дефинира одредени однесувања и активности кои нема да се сметаат за вознемирување на работното место, а тоа се: (1) поединечните акти донесени од страна на работодавачот со кои се одлучува за права, обврски и одговорности од работен однос, против кои вработениот има право на заштита во постапка утврдена со закон; (2) лишување и оневозможување на остварување и користење на права утврдени со закон, колективен договор и договорот за вработување, чија заштита се остварува во постапка кај работодавачот и пред надлежен суд; (3) секое неоправдано правење на разлика при нееднакво постапување спрема вработениот по кој било основ на дискриминација, кое е забрането и во врска со кое се обезбедува заштита, согласно со закон и (4) повремени разлики во мислењата во врска со прашања и проблеми поврзани со вршењето на работите и работните задачи, освен ако истите немаат за цел да го повредат или намерно навредат вработениот (чл. 8). 77

Законот во својот шести дел предвидува и правна заштита на правото на еднаков третман на мажите и на жените со поднесување на претставка пред застапник (вработен државен службеник во МТСП), Народниот правобранител, Комисијата за заштита од дискриминација или надлежен суд.

Доколку работникот не е задоволен од исходот на постапката може да бара судска заштита, со поднесување тужба до надлежниот суд.

За едно друштво да може да учествува во распределба на квотата на работници треба до Министерството за труд и социјална политика да достави барање од трговското друштво, документ за регистрирана дејност во Централниот регистар на РМ или документ за тековна состојба на правното лице, потоа документ за вкупниот број на вработени во трговското друштво од кои најмалку десет работници да биле во работен однос на неопределено време најмалку 6 месеци пред пријавување на трговското друштво на јавниот повик, образец М1 и М2 за вкупниот број на вработени работници во трговското друштво, со преглед на пријави и одјави во задолжително социјално осигурување за друштвото издадено од Агенцијата за вработување на РМ, потврда од Управата за јавни приходи за платени даноци, придонеси и други јавни давачки, потврда од надлежен суд дека не е отворена стечајна постапка и потврда од Централниот регистар на РМ дека не е поведена постапка за ликвидација. (чл. 5) Трговското друштво кое добило право на упатување е должно пред упатување на работниците во другата држава за работа по конкретен проект да достави до министерството надлежно за работите од областа на трудот: барање за добивање на согласност за упатување на работници кон кои приложува договор за работа со фирма од друга држава за конкретен објект со превод на македонски јазик и неговото кирилско писмо, меѓусебен договор кој мора да биде потпишан од работодавачот и работникот со кој се регулираат правата обврските и одговорностите на работодавачот и работниците кои се упатуваат на привремена работа во друга држава кои по правило треба да се исти како и на работниците во тоа друштво во земјата и список на работници кои ги упатува на работа со назначување на датумот од кога се во работен однос. (чл. 15) Со законот е превидено дека корисникот на правото на упатување е должен да ги почитува одредбите од договорот или спогодбата за 78 упатување како и општите прописи за работните односи во врска со испраќањето на работниците во друга држава. (чл. 18) Корисникот кој има право на упатување на работниците е должен писмено да го извести Министерството за труд и социјална политика за датата за започнување на користењето на ова право.

Во периодот од 2010 до 2014 најпрво дојде до дефинирање на статусот на вработените во јавните претпријатија врз основа на работата 101 Согласно чл. 36 ст. 1 од Законот за судовите: „Странката која смета дека надлежниот суд го повредил правото на судење во разумен рок, има право да поднесе барање за заштита на правото на судење во разумен рок до непосредно повисокиот суд“, додека пак според чл. 6 ст. 1 од Европската конвенција за човекови права: „Секој, при определување на неговите граѓанските права и обврски или кога е кривично гонет, има право на правично и јавно судење во разумен рок, пред независен и непристрасен трибунал основан со закон“. 102 Закон за јавните претпријатија, Сл.весник на РМ, 38/96. 103 Закони за изменување и дополнување на Законот за јавните претпријатија, Сл.весник на РМ – 97/10, 06/12, 119/13, 41/14 и 138/14. 107 која тие ја вршат, па така за јавен службеник се смета вработен во јавното претпријатие кој врши работи од јавен интерес согласно со закон и за нив се применуваат одредбите од овој закон, посебниот закон од соодветната област и Законот за јавните службеници,104 додека пак вработените кои вршат помошни и технички работи немаат статус на јавни службеници и во однос на нивните права, обврски и одговорности од работен однос се применуваат одредбите од Законот за работни односи (чл. 1 и 2 од ЗИДЗЈП/12).

Доколку работодавачот не донесе одлука по приговорот во рок од 8 дена од неговото поднесување или кога работникот не е задоволен од одлуката донесена по приговорот има право во рок од 15 дена од добивањето на одлуката по приговорот да поведе работен спор пред надлежен суд (чл. 30 од ЗИДЗРО/фев.13);

Освен пред надлежниот суд, заштитата на правата од работен однос вработените во јавните претпријатија со статус на даватели на јавни услуги можат да ги остварат и пред надлежен орган во јавното претпријатие.

Незадоволниот работник, против одлуката на управниот одбор може да поднесе тужба пред надлежен суд во рок од 15 дена од денот на нејзиниот прием (чл. 23 од ЗИДЗЈП/фев.14).

Постапката за преиспитување на согласноста ја поведува надлежен суд во рок од 30 дена од поднесувањето на тужбата од работодавачот (чл. 4 од ЗИДЗРО/ јан.13); в) кај обезбедувањето на безбедни работни услови се воведе обврска работодавачот да мора да обезбеди услови за безбедност и здравје на работниците согласно посебните прописи24 и да ги преземе сите неопходни мерки кои предвидуваат на секој работник да му е обезбедена соодветна обука за посебните карактеристики на работата, врз основа на неговата стручна подготовка и искуство.

Имено, дотогашното право на работникот пред надлежен суд да ја оспорува основаноста на причината за промена на договорот за вработување, се сведе само на право на оспорување на одлуката за промена на договорот на вработување (чл. 18 од ЗИДЗРО/септ.10).

Со одредбите на овој член не се гибаше во правото на работникот, своето побарување за надомест на месечната плата, да го остварува во постапка пред надлежниот суд.

При евентуален спор за репрезентативноста одлучува надлежниот суд, во согласност со закон, и тоа во рок од осум дена – што, за наши услови, можеме да речеме дека е „експресно пресудување“ (чл. 215, ЗРО/05).

Намалувањето на правата се однесува само на укинувањето на обврската на инспекторот, при известувањето за утврдената состојба, на работникот да му даде поука како да ја оствари заштитата на своето право; б) беше задржана старата одредба која предвидуваше, во случај трудовиот инспектор да утврди дека, со конечна одлука на надлежен орган, е повредено право на работникот, а работникот повел работен спор пред надлежниот суд – по барање на работникот, инспекторот, со решение, да го одложи извршувањето на конечната одлука на работодавачот, сè до правосилноста на судската одлука.

Новина претставува и овластувањето на инспекторот привремено да земе документација на работодавецот ако оцени дека таа е потребна за обезбедување на доказите и утврдување на фактичката состојба во областа за која се врши надзор (чл. 12), овластувањето да изврши запечатување на просториите на работодавецот при донесување решение за забрана на работодавецот (чл. 18) како и одредбата според која против конечно решение на инспекторот со кое е одложена од извршување конечната одлука на работодавецот, против која се води спор пред надлежниот суд, не може да се поведе управен спор (чл. 19).

Имено, во ЗРО, првично беше предвидено дека против одлуката за отказ на договорот за вработување, работникот може да поднесе „жалба (!?), во рок од 15 дена од врачувањето од страна на работодавачот, пред надлежниот суд“ (чл. 181, ст. 4).

По четири години, во 1997, ова овластување да се донесуваат решенија беше редуцирано на укажување до работодавецот, во определениот рок, да ги отстрани утврдените неправилности, додека овласту- вањето да поведе постапка пред надлежен суд беше сведено само на обврска работодавецот, писмено, да го извести трудовиот инспектор за постапувањето по укажувањето (чл. 9, ЗИДЗРО/97).

Претходно, согласно ЗС од 1997 година, работникот имаше право на приговор до стечајниот управник против отказот за престанок на работниот однос, како и право да поведе спор пред надлежниот суд, при што соодветно се применуваа одредбите од Законот за работните односи за престанокот на работниот однос со отказ поради економски, технолошки, структурални или слични промени, како и за заштитата на правата на работниците (чл. 122, ЗС/97).

Ама ако ја прифати оваа „фер понуда“, тогаш тој нема право на отпремнина поради престанување на претходниот договор за вработување – но, го задржува правото да ја оспорува, пред надлежниот суд, основаноста на причината за промена на договорот за вработување (чл. 76-78, ЗРО/05).

б) Во делот на материјалната одговорност на работодавачот, симптоматично е тоа што со ЗРО (2005) е избришана експлицитната одредба којашто предвидуваше дека, доколку, во рок од 15 дена од конечноста на одлуката, работодавецот и работникот не се спогодат за надоместок на штетата, којашто му е предизвикана на работникот, тој има право – со тужба, да бара надомест на штетата пред надлежниот суд (чл. 112, ЗРО/03 – Пречистен текст).

Ако работодавецот не постапи соодветно, трудовиот инспектор имаше овластување да поведе постапка пред надлежниот суд (чл. 141, ЗРО/93).

Со Законот од 2007 им се дава право на странците на кои им била одбиена жалбата до министерот за труд и социјална политика да поведат управен спор пред надлежен суд, согласно со Законот за управните спорови (чл. 9).

Но, четири години подоцна, колку што време беше потребно законодавецот да сфати дека погрешил, со четвртата измена на ЗРО (2005), од октомври 2009, оваа чудна и нелогична законска одредба комплетно беше избришана (чл. 27, ЗИДЗРО/окт.09); в) за прв пат се воведоа и одредби за престанокот на дејствувањето на овие асоцијации, и тоа поради следниве правни основи: (1) ако така одлучи извршното тело на синдикатот, односно здружението на работодавачите, кое со статутот е овластено да одлучува за престанок; (2) ако од одржувањето на седницата на највисокото извршно тело на асоцијацијата, без посебно важни и оправдани причини, поминало двојно повеќе време од времето со кое со статутот е определено дека таква седница мора да се одржи; (3) ако бројот на членовите на синдикатот, односно здружението се намали под бројот определен со овој закон за основање на синдикатот, односно здружението; 31 и (4) ако му е изречена забрана на дејствување на синдикатот т.е. на здружението, со одлука на редовниот суд. 32 Постапката за забрана на дејствувањето на асоцијацијата се покренува на барање на органот овластен за регистрација или, пак, надлежниот суд. 33 Изреката на правосилната пресуда за забрана на дејствувањето на синдикатот, односно здружението, се објавува во Службен весник на РМ (чл. 201-202, ЗРО/05).

Реалноста е уште посурова ако се има предвид дека голем број граѓани се дел од „сивата економија“, која 33 г) исто така, за прв пат, изречно се предвиде дека работниците на кои работодавачот не им исплатил плата и не им уплатил придонеси од плата три месеци последователно, имаат право да покренат иницијатива, пред надлежен суд, за престанок на работодавачот (пр. стечај) – чл. 67, ЗРО/05; д) не се даде доволен аргумент зошто е избришана одредбата која предвидуваше дека на работникот му припаѓа зголемена плата за работа во деновите на празници во кои не се работи, за ноќна работа и за работа подолга од 40 часа во работната недела, во висина утврдена со колективен договор (чл. 82, ЗРО/03 – Пречистен текст); ѓ) според ЗРО (1993) работниците имаа право на надоместок на плата за време на прекин на работа до кој дошол без нивна вина – на пример, при недостаток на енергија, суровини, репроматеријали или отстранување дефекти – но, висината на надоместокот не беше утврдена (чл. 73, ЗРО/93).

Ако, пак, работникот, во рок од три месеци од конечноста на одлуката, не ја надомести штетата утврдена со 61 одлуката на работодавецот, тој поведува постапка пред надлежниот суд (чл. 108-109, ЗРО/03 – Пречистен текст); •  од друга страна, пак, за прв пат експлицитно се предвиде можноста за т.н. паушално обесштетување, но само во ситуација кога утврдувањето на висината на штетата би предизвикало несразмерни трошоци и само под услов случаите на штетните дејствија на работникот и висината на паушалот да се претходно определени со колективен договор (чл. 157, ЗРО/05).

2. Во серијата репресивни мерки, кои имаат тенденција да го обесхрабрат штрајкувањето, се и следниве: 55 а) наместо одредбата која предвидуваше дека штрајкувачкиот одбор е должен штрајкот да го најави најдоцна пет дена пред денот определен за негов почеток (чл. 3, ЗШ/91), сега се воведе една одолговлекувачка обврска која предвидува дека штрајкот не смее да започне пред завршување на постапката за помирување, согласно со овој закон и „акт на министерот надлежен за работите од областа на трудот“ (чл. 236, ЗРО/05); 38 б) работодавачот, односно здружението на работодавачите, може да бара од надлежниот суд овој да забрани организирање и спроведување на штрајк спротивно од одредбите на Законот, како и да бара надомест на штета која ја претрпел поради штрајкот кој не е организиран и спроведен во согласност со овој закон (чл. 242, ЗРО/05); в) воведени се посебни правила за работите кои не смеат да се прекинат за време на штрајк:

1. Беа избришани неколку експлицитни одредби: •  меѓу нив беше и онаа која предвидуваше дека, во остварувањето на поединечните права од работниот однос, работникот има право да бара заштита кај работодавецот, пред надлежниот суд, синдикатот, инспекциските органи и други органи – во согласност со закон (чл. 143, ЗРО/03 – Пречистен текст).