ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Не се воздржа а да не заклучи дека, кога веќе би се работело и во неговото бившо претпријатие, сите би биле побогати, со поголеми лични доходи, со подобар стандард.

Во почетокот на турбулентното транзициско време, оваа фабрика се трансформираше во големо акционерско друштво и се преименува во АД „Порцеланка“.

Наместо ова на работниците, на рака, им се даваа „ситни пари“ во кеш, а остатокот од личниот доход им се исплаќаше во натура – преку давање свински полутки, јагниња, пилиња, копани, табли јајца, еурокрем или, пак, канти сирење!?

Работната атмосфера во фирмата, барем во времето кога се работеше „турбо“, беше пристојна и релативно добра – иако и тогаш нормите, на кои работеа претежно работничките, беа вртоглаво високи [на пример, една работничка која работеше на боење на сервисите со златен пораб, во текот на осум работни 248 часа, требаше да изврти минимум 3.600 чинии и сама, без ничија помош, да ги пренесе до палета за сортирање!?].

Самиот факт што законодавецот ја дефинира ваквата можност како дискреционо право на работодавачот за очекување е дека овие промени ќе немаат некој поголем ефект по висината на личниот доход на работниците во пракса.

Притворениот работник, за цело време на притворот, имаше право на надомест на личниот доход во висина од 1/3 од износот на просечната 19.

Освен во случајот со долната граница на платата по работник која претставува основица за пресметување на даноците и придонесите 1.  Закон за исплата на личните доходи и други лични примања во Републиката, Сл. весник на СРМ, 2/91. 2.  Закон за исплата на платите и други надоместоци и дивиденди во Републиката, Сл. весник на РМ, 26/92. 3.  Закони за измена и дополнување на Законот за исплата на платите и други надоместоци и дивиденди во Републиката, Сл. весник на РМ, 46/92 и 59/92. 4.  Закон за исплата на платите и пензиите во Република Македонија, Сл. весник на РМ, 78/93. 5.  Закон за исплата на платите во Република Македонија, Сл. весник на РМ, 70/94. 6.  Закони за изменување и дополнување на Законот за исплата на платите во Република Македонија, Сл. весник на РМ, 62/95, 33/97, 50/01, 26/02, 46/02, 37/05, 121/07, 161/08, 92/09. 176 од плата, одредбите на овој закон престанаа да важат за работодавачите кои повеќе од 51% се во приватна сопственост.

Ако, пак, кривичната постапка против работникот беше правосилно запрена, или ако обвинението е одбиено или, пак, тој е ослободен – имаше право на надоместок на личниот доход што би го остварил, како и на другите права од работа (чл. 44, ЗРО/90).

Со првата од нив, усвоена во август 1991 година, висината на паричниот надоместок за време на невработе- ност се фиксира на 50% од аконтацијата на просечниот личен доход на работникот во последните три месеци (чл. 10, ЗИДЗВ/авг.91).

Во овој случај, правното лице, нето платите може да ги исплати најмногу до висината на просечно исплатената нето плата по работник кај правното лице за февруари 1992 година 7.  Закон за исплата на личните доходи, средствата за непосредна заедничка потрошувачка и средствата за исхрана на работниците во текот на работата, Сл. лист на СФРЈ, 37/90 и 84/90. 178 зголемена со просечната стапка на пораст на платите во стопанството на Републиката за март 1992 година во однос на февруари 1992 година и зголемена за 30% (чл. 3).

Ако, пак, синдикатот и работодавачот не се спогодат, во рок од 15 дена од денот на доставувањето на предлогот на работодавачот до синдикатот – за определувањето на правилата за наведениве работи, работодавачот или синдикатот можат, во рок од наредните 15 дена, да бараат за тие работи да одлучи арбитража; г) наместо поранешната одредба, која велеше дека работникот кој учествува во штрајкот ги остварува основните права од работен однос, освен правото на надомест на личниот доход (чл. 13, ЗШ/91)– сега се предвидува дека на штрајкувачите, за време на учество во штрајкот, работодавачот е должен да им уплатува само придонеси од плата, и тоа само оние утврдени со посебните прописи на најниската основица за плаќање на придонесите – т.н. „минималец“ (чл. 240, ЗРО/05).

Ако, пак, работникот, во текот на дисциплинската постапка, биде ослободен од одговорност – имаше право на разлика меѓу надоместокот на личниот доход што го примал и висината на личниот доход што би го остварил да не бил суспендиран (чл. 45, ЗРО/90).

7. Плаќање на работата 21 а) со ЗРО (1993) се избриша одредбата од ЗРО на СРМ (1990) за т.н. загарантиран личен доход за полно работно време – којшто изнесуваше 55% од просечниот месечен чист личен доход во стопанството, објавен за тековниот месец (чл. 34, ЗРО/90). 22 Беше избришана и одредбата

Така, на пример, веќе ја немаше ниту изречната одредба според која, за времетраењето на суспензијата, работникот има право на надомест на личниот доход во висина од 1/2; а ако издржува семејство – во висина од 2/3 од износот на просечната месечна аконтација.

Имено, работниците уште имаа право да бараат заштита на своите права пред надлежниот основен суд, но повеќе не во наведениов случај т.е. кога ќе беа прогласени како „технолошки вишок“ – што, секако, беше на работ на неуставноста. 25 д) бројни негативни промени претрпе одредбата од ЗРО (1993) според која работниот однос не може да престане ако на работникот не му е обезбедено барем едно од следниве три права: (1) вработување кај друг работодавец; (2) стручно оспособување, преквалификација или доквалификација; или, пак, (3) испратнина – чл. 130, ЗРО/93: •  во врска со испратнината, со промените до кои дојде со носењето на ЗРО (1993) веќе не се предвидуваше дека работникот, кој бил прогласен за технолошки вишок, а на којшто работодавецот не можел да му обезбеди ниту едно од правата во согласност со закон – има право на паричен надомест најмногу две години, а кој не може да биде помал од загарантираниот личен доход, како и право на пензиско и здравствено осигурување за овој временски период кога е без работа (чл. 18, ЗРО/90).

Имено, правното лице од горенаведените дејности може да ги исплати месечните аконтации на чистите лични доходи по работник најмногу до правото утврдено во закон 7 за периодот септември- ноември 1990 година, зголемен најмногу до 90% од растот на исплатените чисти лични доходи по работник во стопанството за последниот месец за кој се објавени податоците од Републичкиот завод за статистика во однос на просечниот месечен чист личен доход по вработен во стопанството за периодот на септември- ноември 1990 година (чл. 1, ЗИЛДДЛПР/91).

Кога се врши санирање и реорганизирање на претпријатието – должник, се предвидува да се применуваат 6.  Закон за исплата на личните доходи, на средствата за непосредна заедничка потрошувачка и средствата за исхрана на работниците во текот на работата, Сл. лист на СФРЈ, 37/90 и 84/90. 155 одредбите од Законот за присилно порамнување, стечај и ликвидација од 1989 година, 7 а на работниците им престанува работниот однос и имаат право да ги остваруваат сите права како и работниците во претпријатијата во стечај, освен ако им се обезбедени поповолни услови од страна на доверителите, односно Управниот одбор.

22.  До денес (март 2010) не е донесен закон кој ја регулира материјата за т.н. „најниска плата“, а оваа материја не е регулирана ниту со Општиот колективен договор за 32 која гарантираше исплата на плати и тогаш кога средствата за лични доходи и заедничка потрошувачка на организацијата и средствата од резервите не се доволни за целосно измирување на загарантираниот личен доход – и тоа преку користење на позајмица од фондот за заеднички резерви на општината, Републичкиот фонд за заеднички резерви, општинскиот и републичкиот буџет (чл. 35, ЗРО/90) – при што исплатата, по барање на работодавецот, ја вршеше тогашната Служба за општествено- книговодствени работи, денес позната како Управа за јавни приходи; б) во 1995 беше укината одредбата дека платите се исплаќаат најдоцна до 15-ти следниот месец (чл. 1, ЗИДЗРО/95).

1. Распоредување работник Со ЗРО (2005) беше избришана поранешната појаснувачка одредба којашто велеше дека работник кој, и без негова согласност, привремено – значи не подолго од 60 дена, бил распореден на работно место за кое се бара понизок степен на стручна подготовка поради „исклучителни околности“ – има право на личен доход што би го остварил кога би ја вршел својата работа, доколку тоа е поповолно за него (чл. 10 од ЗРО/90).

Имено, одредба- та според која паричниот надоместок не може да изнесува помалку од 80% од висината на загарантираниот личен доход на подрачјето на 71 дотичната општина е заменета со одредба дека надоместокот не може да изнесува повеќе од просечната месечна нето плата по работник во нестопанството (чл. 26, ЗВ и чл. 68, ЗВОСН).

Треба да се спомне и дека со донесувањето на ЗРО (1993) веќе не постоеше претходно важечката одредба којашто предвидуваше дека ако работникот, по одлука на работодавецот, престане со работа пред истекот на отказниот рок – организацијата е должна да му исплати надоместок на личниот доход за периодот до истекот на отказниот рок (чл. 54, ЗРО/90).

Тоа се: Законот за исплата на личните доходи и други лични примања во Републиката (1991), 1 Законот за исплата на платите и други надоместоци и дивиденди во Републиката (1992), 2 кој претрпе две измени и дополнување, двете во 1992 година, 3 Законот за исплата на платите и пензиите во Република Македонија (1993) 4 и Законот за исплата на платите во Република Македонија (1994). 5 Последниот закон досега има претрпено девет измени и дополнувања, во 1995, 1997, 2001, 2002, 2005, 2007, 2008 и 2009.

154 според ЗОК, а кои се платени со пари, добиваат својство на обични акции (чл. 109), додека за интерните акции кои се издадени според ЗОК и кои се платени со интерни акции издадени согласно со Законот за исплата на личните доходи, на средствата за непосредна заедничка потрошувачка и средствата за исхрана на работниците во текот на работата од 1990 година 6, предвидени се два начини на кои тие се трансформираат во обични акции.

Вера просто го ладеше неговото одушевување: „Ништо не можеш да смислиш, мил мој, сè додека личните доходи не ти овозможат да ме однесеш во повисок стандард.