ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Трчаа така до другото село Бунеш.

Ја омажиле за непознато момче од друго село кое првпат го видела пред да ѝ стане сопруг.

Децата од три до шест години останаа во Будимпешта, а со нив остана и снаа ми Христина со Слобода и Севда, а и другите деца од нашето и од другите села на таа возраст.

Таа не се забележува, ако попатно се минува зашто, како и многу други села, не остава некој особен впечаток.

А Жиово е на четири километра од Витолиште и дури да пристигне Сефедин од другите села, Толе можеше навистина да му припука ноќта.

13. Мудурот и јузбашијата во Витолиште поседоа една две три недели откако се крена аскерот, такаречи, без работа, чекајќи да дојдат луѓе на уќуматот од другите села на мудурлакот, но за големо чудо никој не стапна.

— Значи, се истребија сите откај нас — задоволен констатира стариот мудур и се спремаше да му предложи на јузбашијата да излезат некој ден да ги видат пепелиштата и пустошот што го направија војските и да ги покараат и поучат селаните да си седат мадро, да не се поврати злото пак.

Го фрлија народот во нерамна борба, сега ќе ги плаќа нивните грешки, ќе страда до страдање.

Но не се појави таа ноќ никој, та утредента Арслан го испрати селскиот протуѓер Шиклата да го бара Сефедина, на кого му ја соопшти положбата, молејќи го веднаш да се врати со аскерот.

— Море, како така, бацко Толе, ами роднина сме! — почна да се брани Ѓурѓа, знаејќи ја Неда како негова посестрима и расипана девојка.

Најпосле се крена аскерот и од Полчишта како и од другите села.

Од друга страна го заскокоткаа Арслана и Сефедина оние петстотини лири што ги зедоа од витоливци, та добро им дојде Толе да можат да ги уценат и другите села како Витолиште.

Тргна Расимчауш право за најблиското селце Мелница.

Ете, од два три дена ваки нема да стапне човек од другите села кај нас, та шо се крои, што се шие, ви реку оти не знам и не знам, ако веруате бога.

Некој велаат во сета земја врие, други велаат угу кај нас е вој стра, инсан како инсан, кој може крај да му вати на разни муабети?

— Ај ми со здравје, јузбаши ефенди. Господ да ти даде шо ти срце сака, убаво си поминаме, бериќетверсан.

И еден ден кога веќе Толе толку се осмели, та дури и му порачаа на Арслана да му го остави и Витолиште како што му ги остави сите други села, Арслан се навреди и реши да испрати една потера со Расимчауш на чело, барем да го подзбрка Толета ако веќе куршум не го фаќа да го отепа.

Земи каменот — столчи ни та главите прво нам овде, па после оди расправај се со Борисовци, Перевци, Петревци и Тренковци твои — му одговорија Иге и поп Пано во еден глас и ги нурнаа главите ничкум, небарем тие беа главните виновници за несреќата што ја постигна нивната Беловодица и сите други села во Македонија.

Стигна по мракот и го блокира селцето, та ноќта ги претепа селаните сите со ред што дигнале рака на царот и ги прибра и тој, како Арслана и Сефедина, оние десетина петнаесет лири црквени пари што ги чуваше чорбаџијата Малче.

Кога беше во друго село, требаше некоја да ја замени и Марија и Ќосото, кого почна да го распоредува на конак со другите четници, а не со него.

Да си роден во едно планинско село на Македонија и до твојата десетта година само да слушаш дека постојат и други села освен твоето и други луѓе освен оние што ги познаваш!

Сите други села го правеа тоа многу по нас и повеќето поминаа само со клање на козите.

Таков беше татко му на Орде. Тој беше сиромав човек и често одеше по другите села да спечали нешто.

Еден ден со братучед ми Коте, си рековме доста ни е веќе од оваа добрина за која афежитките на чело со некоја си Вера, како главна, зборуваа во Герман и по сите други села и решивме: се враќаме во Герман.

За да се премине растојанието меѓу двете села, односно да се влезе од едното во другото село, потребни се специјални ч...., коишто можат да се купат во една продавница во селото Р........

Земјата ни е посна и песоклива. Не ќе има што да се меле. Камења камен не дробат.

Пат, гробови, на врвовите на дрвените крстови покојнички шубари - линија на сенишен појас со страшила за сеништа. До кога?

Но животот се движел по линијата на својот пат и по осудувањето над човечки век на преживеаните од дружината: пред првите есенски дождови, по незапомнетите суши и страдања во илјада осумстотини триесет и петтото лето, според календарот на христијаните, за сите седумдесет и шест куќи во Кукулино ја ткаеле својата камена песна над пените на плитката Давидица дванаесет воденици, ноќе и дење, потоа, и од другите села да почнат да им доаѓаат тврдоглави луѓе какви што се раѓале под црногорицата носејќи на магариња или планински коњчиња пченица и 'рж.

- Сечевме за да не нѐ сечат, зборувал Чучук-Андреј кој лежел сокриен во олтарот на најоддалечениот манастир. - И пак ни дојдоа до глава.

- Ќе работиме и за другите села, се замешал вториот; и тој бил Онисифор, само со поинакво второ име: го викале Мечкојад, му се тргале од пат, повеќе му се плашеле отколку што го сакале.

- Додека не се здружиме сите ние од Кукулино, и од другите села со тоа Кукулино, и сите наши луѓе, сè што е способно да боде и да апе, минувал низ текот на своите мисли Наџак-Јанко со иста скаменетост на лицето како миогу подоцна попот запишувач на одамнешни истории кога му ја повторувал таа мудрост на боцкавиот Армодиј Давидовски.

Мошне сет за жалене овдеа кутрите селјани, наши бракја, што сет по другите села; фати овдеа селата во Битолска каза, во Прилепско, во Охридско, на многу села из Кучовско, това по Тиквешкото, по Воденско, по Струмишкото и по други кази оште на тамо, както на вамо, по сичките цркви што сет по селата се пеит по грчко: а во гореказаннити кази и во други оште мноооого градови и села из Македонија, нема баре половина грек.

Им завидуваат на шумата и на големината на нивното поле, кое, иако тие никогаш не биле помногубројни од жителите ни на едното ни на другото село поодделно, е многу поголемо од нивните полиња.

Што не мислите нас Сливовчаните? Подолу ли нè држите од Црвеноводците? - и после следеа аргументи кои што јасно говореа да не се „подолу" од другите села: толку и толку партизани излегле од нивното село, голку и толку храна собрале, толку чорапи, опинци итн. итн.

И како што си велам така, вели, однекаде, оддалеку, ко од друго село, слушам глас: Ајде жено, се раздени.

Мислам дека сум го згрешил патот, дека кон друго село одам. Чинам пооди, пооди и запри.

Затоа можеби се чактиса на свој начин и на еден празник дојде однекаде, од некое друго село, во облека со лешникова боја, туѓа, бездруго на некој иселеник.

Носат кучиња и од други села за да се опробаат со кучето од Пипиле.

Селото, како и многу други села во Македонија, сега е речиси напуштено.

Потоа повторно настапи една сиромаштија. Затоа моравме, откако ќе ги завршевме нашите работи, да одиме во друго село за да прашиме афион.

Тој беше тишлер, се викаше Заре, одеше во другите села да работи, а жена му сама ќе родеше детенце а тоа набргу ќе умреше.

Патем се поздравуваа и разговараа и со селаните од другите села, кои ги бодеа пред себе натоварените добичиња.

Веста бргу се рашири, дојдоа од градот, од власта, се собираа луѓе и од други села и веселбата сѐ повеќе и повеќе се зголемуваше: се пиеше, се јадеше, се колеа јагниња, прасиња, се влечкаа бинлаци со пијалок од куќите, се тркалаа бочви со вино по сокаците; ечеа свирки и песни, клокотеше селото.

Си заплакаа Мариовците и се затресоа, гледајќи дека Турците се настрвија и пак ќе нападнат, ќе опљачкаат и ќе изгорат и други села. И не се излагаа.

Навистина, опасноста не беше наполно отстранета, но оние од опсадата не додеваа по другите села, освен на Градешница и Старавина, та животот се обнови по другите села.

Тие разбраа дека тоа село сега на Петковден има селски панаѓур и тука се собираат селани од сите мариовски села, а панаѓурот трае три дена, та ќе направат добар лов уште тука и од другите села.

На прво место тука е седиштето на царската управна власт — мудурлакот, на чие чело веќе дваесет и повеќе години седи стариот мудур Арсланбеј со десетина заптага и младото ќатипче и го претставува султанот пред рајата, ги гледа сите давии во името негово од сите деветнаесет мариовски села, тука е седиштето на мифеташот со пет шест души колџии што ги чуваат сите мариовски шуми; тука е седиштето на авџитабурот од двесте души аскер кој ги брка комитите и им помага на мудурот и мифетишот во тешките и одговорни државни работи; тука е седиштето на третокласното егзархиско училиште со архиерејскиот намесник на чело и четворица учители, во кое училиште учат децата на сите оние мариовци што сакаат да им прогледаат сшкдаи им и да станат попови или даскали; тука е изворот на попови од четирите поповски фамилии, и, најпосле, тука се: Влашкиот ан, анчето на Младена Чкулот, Петка Спасоев, Трајка Балето и Цулевото анче, во кои се враќаат и преноќуваат сите оние мариовци од другите села коишто за еден ден не можат да свршат работа во уќуматот доколку немаат блиски роднини и пријатели во селото.

Ќе се најдат луѓе од наше село, и од други села може.

Колоната по патот се зголемуваше со луѓе од другите села и се слушаше сѐ поголем рикот на добитокот и се креваше поголема прашина по патот; колоната често се прекинуваше, застануваа луѓето да се напијат вода на изворите крај патот, да го напојат добитокот и да се одморат, да се разладат од јулската жештина , која потпалувајќи го воздухот, им правеше трептежи пред очите; ставаа на главите лисја од лопушки, гранки, 'ржаница за да ги заштитат главите од сонцето.

Се правеа потери: се опколуваа и пребаруваа сите места во селото и околу него, се правеа проверки и во другите села, упаѓаа џандарите ненадејно во куќите, плевните, кошарите, бачилата, пештерите, се пребаруваше секое делче каде што се претпоставуваше дека Анко се крие, но безуспешно.

По првиот населеник дедо Мацко луѓето од другите села, почнале да го викаат селото Мацково.

„О, госпоѓата на нашиот Генерал дошла да нѐ посети“, вели тој откако ја забележа Трајчеица и некако загадочно се осмевнува, како да ја насетува миризбата на разговорот што до предмалку шеташе помеѓу нас двете, а потоа пријде, се поздрави; Што има ново кај вас, прашува, ну, как паживаете, как здаровје, жизн, постапува сѐ по моите упатствата, како оној зет кога требало да ги посети тестот и бабата во другото село па жената го подучила како да се однесува.

Го бараа во куќата: по соби, по керали, по тавани, по дупките од ѕидовите, но никаде го немаше; го бараа во колибата, во шеварот, во трските, во плитката и длабоката вода, но и тука го немаше; го бараа во шумата, во планината, по дрвјата, по листовниците, по пештерите, но и тука го немаше; го бараа по падините, по ниските и високите тревје, по билките и растенијата, но и тука го немаше; го бараа по дупките од сите ливоти и животни, но и тука го немаше; прашуваа луѓе од други села, од други места, прашуваа до кај што некој ќе стасаше, но никаде го немаше.

Според известувачот, "на народот од областа му недостига облека" а "она што го носат вообичаено е ограничено на она што можат да го направат самите", но дека е тоа само практика "вообичаена за селаните по планините, по другите села населението употребува нормална облека".

Тој истакнува дека "веројатно облеката се добива од Бугарија..., меѓутоа, во последните три години речиси било невозможно да се добијат нови резерви".

Таму и во некои други села, како Гаково, ги населија бегалците Грци и нашите - Македонци, најмногу од леринските и воденските села.

Тогаш Едо престана да прави бељи тука во градот, ама не поминало многу време и ќе чуевме оти што во некое село некому му го испразниле амбарот, во друго село ноќе некому лозјето му го обрале, коњи се украле, пари се украле...