ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Преку големите стакла на очилата, Мајка забележа дека му навираат солзи.

Марија „крената на облак“ е Богородица на Вознесението и, навистина, како во традиционалните иконографии поврзани со Вознесението на блажената Девица Марија, „Големото Стакло“ е поделено на два дела, земен и небески: на горната половина, облакот со трите квадрати (облакот на Светото Тројство), ја прифаќа “mariee” или “Marie”; на долната половина паралелопипедот во перспектива (во средината се наоѓа Марија која се вознесува), потсетува на празен саркофаг од сцената „Вознесението на Марија“, околу кој се собираат сите присутни.

Навистина, по Големото стакло, Дишан сѐ повеќе се оддалечуваше од концептот за дело кое претставува грижливо разработено произведување на објект, со цел да им се посвети на низата несредени постапки кои во минатото биле сфатени како вистинска провокација или глупост, кои се својствени за дадаизмот; но, дури и овие постапки, по мое мислење, се здобиваат со одредена „смисла“ во рамките на алхемиските или другите (помеѓу филозофските и научните) кодекси. 198 Margina #8-9 [1994] | okno.mk

Во Големото стакло полов акт никогаш не се случил. Невестата останала незадоволена, т.е. извисена.

Во Големото стакло исто така се среќаваме со чифт ножици.

„Големото Стакло“ очигледно претставува нешто, иако не е јасно што, ниту до која мерка тоа прикажување е безмалку „произволно”, како што тоа некои го мислат, во смисла на испреплетените „бесмислени“ облици.

Овде не можам накусо да ги синтетизирам „Експликациите“ на различните уметнички постапки на Дишан по „Големото стакло“, на кои ме наведоа овие кодекси, бидејќи секоја од нив бараше поподробно излагање.

Дури и ако посветата на цртежот укажува на можноста Марија Мартинс да послужила како прв модел за “Etant donn�s...” што можеме да сфатиме од таа информација?

На прв поглед се чини дека оваа просторија е посветена на прегледот на литерарните изворишта на Дишан, зашто во една витрина е изложен примерок од романот на Рајмонд Расел, “Импресии од Африка”, и списанија отворени на страниците со фотографии на сцени од театарската претстава работена според овој роман.

Други пак, напротив, може да гледаат на работита сосема поинаку.

Се разбира, темата на сексуалната фрустрација - која е само една од подтемите на „Големото стакло“ (додворувачот никогаш не остварува физичко единство со својата невеста) - може лесно да биде поврзана со „Етант Доне...“ со оглед на тоа што ја знаеме врската на ова дело со Марија Мартинс, жената со која Дишан никогаш нема да може да оствари сигурна и трајна врска.

Музејот на современа уметност од Њујорк беше подеднакво дарежлив во своите позајмици; иако одби да учествува со делото „Да се гледа одблиску, со едно око, скоро цел час“ (1918), детална студија на стакло за еден дел од “Големото стакло” (дело кое како и „Големото стакло“ е многу осетливо и кршливо), музејот се согласи да ја позајми својата голема моторизирана конструкција од 1925, „Ротирачка хемисфера (прецизна оптика)“.

Криптичниот наслов зборува за комплексната структура за Големото стакло: „Дури и невестата се разголува пред очите на неженетите.“ Идејата за тоа ја добива патувајќи кон Минхен. Оттогаш почнува да работи на програма каде „човечкиот калап“, „окуларните орудија“, „чоколадните трошки“ или „женскиот натрапник“ играат улога на симбол во скиците, текстовите и сликите. Во 1915 г. започнува со сопствениот вовед за „Големото стакло”. 1923 г. ја губи волјата и на крајот се откажува.

Со оглед на начинот на кој “Големото стакло” и “Etant donn�s...” биле реализирани за да бидат во меѓусебна концептуална врска - ова последново е визуелна манифестација на елементи што само апстрактно били дадени во претходното - може да се рече дека ваквото согледување е од пресудна важност за нашето разбирање на двете дела. 114 Margina #4-5 [1994] | okno.mk

Се интересира за човечката сексуалност на посебен начин, на ист начин како што се интересира за водената енергија или за електрицитетот... Тоа е форма на енергија, тоа е форма на човечка енергија и активност која интригира. Големото стакло јасно се занимава со тоа.

По „Големото стакло“, Дишан експериментира со филмот и оптичките инсталации (што води кон кинетичка уметност). Се враќа во Париз и во јуни 1927 г. се жени со ќерката на еден индустријалец.

Овој театарски настан што Дишан го гледал во пролетта 1912 год. претставува доживелица од пресудно значење - како што подоцна објаснува самиот уметник - во формирањето на најраните размисли за „Големото стакло“.

Се разбира, од суштинско значење беше да се обезбеди соработка со Филаделфискиот музеј на уметноста, кој ја позајми, покрај многуте други и прославената „Стриптизета која слегува по скали“ (1912).

(5) Сепак идеите внесени во основата на ова дело - предизвик и непослушност кон конвенциите - се особено евидентни во “Големото стакло” и делата поврзани со него, како и, во различна мерка, скоро во сите други дела што авторот ги направил во преостанатите години од својот живот. 106 Margina #4-5 [1994] | okno.mk

Борбата на Дишан за идеите „против“ уметноста го забрза појавувањето на Дада, го поттикна надреализмот и ѝ го покажа патот на авангардата во 70-тите години, од објективната уметност до поп-артот (Енди Ворхол: „Сѐ е убаво“), од минималистичката уметност до концептуалната. 10 год. по првиот Ready-made, Марсел Дишан повторно потпишува едно дело со карактер на манифест.

Фотографија во позадина: Марсел Дишан Големото стакло

Не престанав да сликам. Секоја слика мора да постои во главата пред да се стави на платно и секогаш нешто се губи кога е преобразена во слика. Повеќе сакам да ги видам моите слики без таа кал.

Од оваа желба за соучество на публиката се раѓаат импулсите за хепенинг и перформанс; и за Џозеф Бојс („Секој човек е уметник”.)

На прашањето кое е негово најзначајно дело Дишан одговорил: “До овој момент, јас би рекол, „Три стандардни запирања“ (1913).

YVES ARMAN ПРАШАЊЕ НА ПЕРСОНАЛИТЕТОТ

Исто како што може да се покаже дека темите на недостижноста и сексуалната фрустрација биле пресудни за концепцијата и создавањето на “Етан доне..” -елементи за кои знаеме дека се одраз на приватниот живот на уметникот - не е ли исто така можно сознанието дека постоењето на ова дете извршило влијание врз почетните идеи за темата и изгледот на “Големото стакло”, кое покрај другото е започнато во 1912 година, една година по раѓањето на ова девојче?

Во тие лутања низ градот, понекогаш мојот поглед ненамерно ќе паднеше на некое големо стакло, или во водата на реката или на некое вирче, па без да сакам се соочував со мојот лик, со погледот загледан во некое отсуство.

И постојано, колку и да ја замолкнував мојата внатрешна сенка, колку и да го вртев погледот кон некоја светлина која требаше да го поништи нејзиното постоење, таа го поставуваше своето прашање: Да се живее или не?

Знаеме дека Duchamp морал да пушти прашината да се акумулира врз долниот дел на неговото Големо стакло, на таков начин што од неа, во текот на повеќето месеци, ќе се создаде цртеж на некаков фантастичен пејсаж, кој, осветлен одоздола, му даде повод на Man Ray да ја сними фотографијата што ја познаваме.

Веќе почнав да правам одреден план, отисокот за Големото стакло.

Џејмс Џонсон Свини (James Johnson Sweeneu): Па, Марсел, тука сте, го набљудувате своето Големо стакло. Марсел Дишан (Marcel Duchamp): Да, и што повеќе го гледам повеќе ми се допаѓа.

Како што вели Andre Chastel по повод Leonardo, иако механизмот што го опишува неодоливо во духот предизвикува таков необичен впечаток како што создава и набљудувањето на Големото стакло (...):

Како она, кога ја видоа Богородица на големото стакло на дуќанот на Горигори!