ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Тоа, што не го завладеаја Чауле и околните ридови, и што беа погани со народот и со луѓето од началствата, на Србите луто им се одмазди. После, во првата Голема војна.

Долго по него, тука наоколу, се расфрлаа неговите коски, но и нив земјата, невремето, ѕверовите и последната Голема војна сосема ги уништија.

Но тогаш, до крајот на последната Голема војна, е, тогаш никој не можеше да прави што ќе му текне, како ќе му пофати срцето.

Само повремено, заедно со придружничката, одеа во Прилеп или во Битола, колку за да се рашетаат.

Станицата ја подигнаа, кога ја правеа линијата, Србите и Французите и ја нарекоа, според околното поле и во слава на српските војници паднати овдека во бојот со Турците во 1912 година, Бакарно Гумно, а Бугарите, во последната Голема војна, ја прекрстија.

Првин бугарските, во есента во 1915-та, а потоа и германските војски, енергични, откако ги прогонија Србите од Потковицата, веднаш ги зазедоа и Чауле и сите стратешки позиции, а падините на ридиштата, и горе над шумата и долу под шумата, ги ишараа со окопи, направија, замјанка и чекаа.

Зашто, сѐ можеше да се изврти онака, како со Благуна Јанческа, и од едната несреќа да се умножат две, три, па и многу несреќи.

Кога заврши првата Голема војна, во 1918-та, која ја загуби Бугарија, Србите повторно го окупираа овој дел на Македонија и беа уште поосилени.

5. Таква е, гледана однадвор, пуста и ненаселена, наваму од крајот на последната Голема војна, односно наваму од принудната колективизација, и нешто потоа, откако ги зафати луѓето емиграцијата, таа самоникната и безимена потковица среде Бакарно Гумно, која, спуштајќи се благо по голите падини на ридиштата, на запад и на југ, сè до мелиорацијата (пред десетина години ја извршија доброволно младински работни бригади; покрај бесплатна исхрана, работничка облека и плускавици на дланките, младинците имаа и задача да ги шират меѓу себе љубовта и братството) се преточува во ливадско земјиште (сега сушно и неплодно) испресечено со мртвици и блата кои, пак, се вливаа во Црна и во кои заедно со стотици видови барски и преселни птици живееше и лошиот дух на маларијата, а на исток и на север, односно на североисток и на северозапад, сѐ до мариовските планини, односно сѐ до Прилеп и сѐ до крушевските планини, во житница и тутунско поле.

Оттогаш, од тие одамнешни и недојаснети времиња, во кои и не морало токму вака, како погоре, односно како што било запишано во тефтерот Акиноски, да се случи завојувањето на Потковицата од страна на Турците, од некогашната малечка населба во Дупка останати се уште само неколкуте старовремски куќи, во кои, откако се иселија Аџиоските и Цолеските, едните уште во првата Голема војна во Бугарија, другите сега наскоро, ко се пуштија границите, во Австралија, никој не живее.

Набргу потоа, по гласот дека џандарите му го истерале окото, и тој пристигна во Потковицата (Тогаш, во 1939-та, во приквечерието на втората Голема војна, заедно со тодета во Потковицата се вратија и многумина други нашинци кои беа отидени таму некаде, низ светот) па луѓето можеа да се уверат дека вистина било тоа што се зборуваше за него.

Објаснил дека сонот може да се однесува на едно единствено лице, како и на цел еден сој, како што било на три пати со нивниот, Акиноскиот, и како што било, тогаш одамна, со Муслиоскиот, и како што било, во последната Голема војна - или на цел еден народ - како што било тоа со нашиот, македонскиот народ, по поделбата на Македонија, и како што беше со еврејскиот народ во Последната голема војна.

Така стануваше со Јована Акиноски сѐ до 1952-та, кога бегајќи од колективизацијата, засекогаш си замина од Потковицата, заедно со тефтерот, и заедно со последната своја придружничка со која, пред почетокот на последната Голема војна, во 1939-та, како и многумина други и тој довстаса во Потковицата и за сето време на војната, и потоа, остана да биде на товар на луѓето кои работеа на Имотот.

Поради него, поради Акиноскиот што молел тука, кладенецот го завикале, а и ден-денеска така го викаат, Молитвена Вода.

До Балканските војни, првата и втората, Сојузничката против Турците и Меѓусојузничката, кога Србија и Грција стапија во сојуз против Бугарија и до крајот на првата Голема војна, светската, на местово на денешниве ливади под шумата се простираа надалеку прочуени лозја. Но војските и филоксерата ги уништија.

Мотивите што во извесна мера веќе беа присутни во големите војни од почетокот на дваесеттиот век, сега станаа доминантни и свесно се признаваат и според нив се постапува.

Утрото, дваесет и шестиот ден од месеца цутара, втората година по Големата војна, миропомазаната жена на Пане Липовдолски (одамна упокоен) осудесет и едно годишната Лена, шевелеше низ куќи, се вѕираше час во ноќвите, час во амбарите, во потонот, во малата и големата одаја, во гредите над чардакот, по ќошињата на дворот.

Со години по големата војна, народот ја градеше слободата, а слободата ја градеше народната власт.

Типац што е добро нахранет, кој ја избегнал големата војна, ја кврцнува навечер својата стара и неговиот ден е завршен. Готово.

Со оглед на чудните пресврти по пропаста на Отоманската империја, од Салоник кон Монастир се случувал прилив и одлив на сефардско население во миграции предивикани од воените плими и осеки на новиот 20 век најавен со воени случувања на Балканот, а потоа и со две големи војни што пламнаа низ целиот свет, а особено силно се разгоруваа на територијата помеѓу двата града.  Елеазар бен Цви, значи, ги знае сите факти од животот на монастирлиите.

Татко ти, ти и јас прегрмевме веќе една голема војна.

Умниците, а такви секогаш имало на светов, се запрложувале од жал над човекот што не умеел да го сфати животот.

Кукулинците што останале не го прославиле својот мал и непознат народ над кого од стари времиња не легнала сенка на голема војна; тие, и многу такви пред нив; биле јунаци и плашливци на безброј мали војни што никој никогаш не ќе ги сочува преку мраморни паметници, за поколенијата; живееле, се биеле, умирале ...

Низ смрtта ѕирка, оживува едно време по кое трагам во моите книги...

Лазгуш Порадеци овде ги споменува дедо ми и татко ми, како основоположници на школството во Поградец и пошироко, за време на Големата војна и француската администрација.

Нејзините надежи и делумно ќе се исполнат, кога Татко, сплеткан во витлите на Големата војна, најверојатно жртва на хасмата*во родниот Подградец, работејќи во еден период како преведувач по француски јазик и инспектор на училиштата на албански јазик (според записи на легендарниот поетот од Подградец Ласгуш Порадеци), под управа на француската администрација, по наговор на командантот на француската окупациона зона Едуард Огист Иполит Мортје ќе се најде, по тајни патишта, во цветот на младоста, во Истанбул за да учи за кадија, крај својот вујко Али Фетхи-беј, во времето на најжестоките борби за создавање на нова Турција, по целосниот распад на Османската империја.

Овде беа задржани епохи, гравирани во меморијата на бронзата, каменот.

Како на многумина деца на француските сојузници во Големата војна на Балканот. Но Албанците на која страна беа?

Во Париз се одржуваат последните сесии на разрешената историја, големите меѓународни конференции со кои се означува мирот по светските судири, големите војни кои доведоа до падот на колонијализмот.

Се работеше за спротивставени страни во Големата војна! Се работеше за разминати времиња!

Кога големата војна заврши, тогаш ние имавме по дванаесет и тринаесет години и по цели денови тогаш само за војување се зборуваше.

Тие месеци брат ми секојдневно се јавуваше кај Софи; еден месец пред породувањето таа му кажала дека се чувствува многу лошо, следниот ден му се јавил зет му Макс Халберштат и му рекол дека состојбата на Софи се искомплицирала, и била итно префрлена во болница, а ден потоа Макс му се јавил одново и му кажал дека Софи починала.

Младите беа мобилизирани и носени на фронт, беа правени списоци според кои жителите од нашиот кварт беа товарени во возови, и засекогаш одведувани од Виена.

Во посета повремено ни доаѓаше по некоја сосетка, по некоја пријателка, и тогаш ќе се споменеше дека ќе започне војна, “уште една голема војна,” така велеа сите, а потоа војната навистина започна.

Во меѓувреме траеше Големата Војна, и не можеше да се патува, а и по нејзиното завршување железничките пруги меѓу Австрија и Германија беа прекинати.

Керадер тоа го зборува како вистина по ѓаволите сакам да речам тој ја уважува таа свиња - дури беше еден од главните педери заборавив како ги викаат таму преку со оние Италијаните после големата војна замисли ги само тие дибеци кога го здогледале како го мота тоа црево долго пет стапки еден ден - само сакал да го извади проклетиот боздоган вели Керадер - па тие помислиле мора да е педерски бог-на-боговите или такво нешто и сакаа да го вработат или како тоа се вика добога е па Морт сфатил дека тоа не е толку бедна работа знаеш подобро отколку со него да вадиш нафта по Арабија или да затнуваш дупки по холандските насипи како што досега правеше таа свиња останува таму некое време и тие момичиња таму во тоа италијанско место го мачкаат со ежова маст и маслиново масло и сите заедно работат како весталки девици го соблекуваат таму на полињата и ги прскаат нивите и го истакнуваат Морт вели дека тој вели тогаш најмногу се приближил до онаа вистинската работа жими сѐ! да умреш од смеење! и тие му носат сѐ некакви остарени тетки и пензионери тој ги распорува како со некаква зачудувачка еутаназија за стари госпоѓи и ги благословува сите нивни ебани раѓања гмечејќи го својот член дури по малку и копајќи од страна на бунарот но ќе се распичка со римокатолиците затоа што не е обрежан па тие сакаат да го млатат но Морт вели не и тие не можат да му пријдат кога го има тој огромен овен па со него изведуваат чудо и му го збрчкуваат стариот стојко со света водичка и му го загреваат семето па тоа ги спржува полињата а еден ден дури запалува некој проклет вулкан и тој мој боже! не губи време стварта да ја префрли преку рамо и оттаму фаќа магла жими сѐ! но сега ко што велам таа ситна лирика е покојна и отпеала и тој се вози горе-долу со лифтот како и сите ние еве сега влегува во тој проклет кафез покрај нас куп гадови што се заебаваме со онаа малечката што управува со тој смртно опасен лифт некако чешајќи го својот набрекнат задник кобојаги случајно и мил боже како само се унервозува и пренемага белки пола од нас се брани пола привлекува играјќи се со тоа зуење на рачкат и летејќи угоре низ тоа зградиште и баш тогаш стариот Керадер жими сѐ тој понекогаш стварно изненадува таа шизната свиња ја мерка нејзината пурпурна сукњичка и што велиш! малечката воопшто не носи гаќички! нешто преубаво батка сакам да кажам слатка праска распукана пред туѓ овоштарник и кутриот стар Морт тој кобојаги малку се клешти малку навредува и за момент ние другите не гледаме во што е работата околу што целата узбуна меѓутоа тогаш таа неверојатна работа одеднаш испаѓа и се ниша токму под неговата брада како ебено божјо око жими мајка а тогаш ете тој голем откачен боздоган и мој батка се грчи тој и кине како проклетата секвоја кога паѓа богаму и го погодува стариот Керадер трас! и тој паѓа право на подот! неговиот најдобар пријател и таа мала бедна момичка таа фрла поглед кон тој невозможен член што кружи наоколу и удира по ѕидовите па таа сосема паѓа во несвест и жими мајка се струполува право врз онаа рачка на лифтот и за секунда батка помислив сите отидовме по ѓаволите 15

Сите мали војни ќе израснат во една голема војна, војна со мракот која ќе биде добиена, со силината на умот.

Еднаш, на млади години татко ми спасил глава со еден таков златен наполеон кога една странска војска за време Големата војна го затворила поради немирењето со новиот окупаторски режим.

Продолжуваше животот, животот по толку умирања во големата војна.

Кога големите војни и стратегиите на нивните творци не ги беа скарале судбински, не им ја наложиле братоубиствената војна, како во други делови на Балканот, не ги победиле, немаше причини и во ова време на козите да не бидат уште поблиску помеѓу себе, да се почитуваат, да си сочувствуваат заедно при умирачките, да се радуваат на новите животи, да се мешаат меѓу себе, да ги слават заедно свршувачките и сите верски празници, да веруваат сите во времето на козите, во најубавото време на земјата.

Тетин ти Боге прикажуваше, не знам колку му држи тоа, оти нему многу работи не му држат, дека се случувало и долу, на фронтот на Црна, во времето на големата војна, трубите во исто време и кај двете војски да засвират починка па војниците од двата табора да го фрлат оружјето и облеката по грмушките и по рововите, едните од едната другите од другата страна на реката, и да се затрчаат кон водата, како во најголемите јуриши, кој прв ќе ја освои .

Но најважно беше што војната, големата војна, беше зад нас, но сепак скриена на самата граница, особено на нашата граница, на Езерото.

Водела кутрата Клементина силна битка од Солун, тогаш во пламен, во деновите на големата војна, за да се спаси душата на кутрата Ервехе од Балканот.

Генералите на војските кои ја спроведуваа волјата на генералштабовите, владите на завојуваните страни, во Солун, се подготвуваа за големата војна.

А кога дојдоа големите војни чувме дека и војводата загинал.