воен (прид.) - мисија (имн.)

Во почетокот на октомври (од 1 до 3) на територијата на Македонија пристигнале првите британски воени мисии.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во однос на ова британската позадинска воена мисија на Фицрој Маклин на 2 октомври ќе ја извести мисијата Spike дека поради неможноста да се соработува со партизаните “и фактот дека членовите на мисијата практично се затвореници ја евакуирам целата мисија Brasenose и Мекдоналд во најскоро време“.289 На мисијата Brasenose ѝ било наредено на 30 октомври да замине при ГШ на НОВ и ПО на Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
За тоа Главниот штаб на сојузничките воени мисии на 17 март 1944 година испратил барање до одделот за Југославија да се пристапи кон изработка на “план за уништување на браната Матка“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
258 На 3 октомври 1944 година членот на британската воена мисија Хил и капетанот Илиќ заминале на преговори со командантот на Германците на Прилепската област.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Според неговите опсервации можните политички проблеми кои можеле да се појават поради „зголемувањето на партизанските сили во областа“ би можеле да се спречат со недавањето никакви изјави за настанатата ситуација, на никој начин да не се инволвираат членовите на британските воени мисии „во проблемот за независна Македонија, како и за сите други политички проблеми“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Со тоа завршил неуспешно обидот на британскиот клон на СОЕ во Каиро да испрати воена мисија на територијата на Македонија кај емисарот на четничкиот генерал Дража Михајловиќ кој во овој период имал целосна поддршка од британската влада и од југословенската влада во емиграција.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Проектот претставува прв обид врз основа на оригинална архивска документација од Public Record Office и Liddel Hart Centre for Military Archives King`s College London, да се претстави активноста на британските воени мисии во Македонија т.е. во еден континуитет да се следи активноста на планерите на СОЕ во однос на нивната политика спрема Балканот и Македонија и испраќањето на британски воени мисии во Македонија и нивната секојдневна активност со што се дополнува сликата за учеството на македонскиот народ во Втората светска бојна и неговата борба за независна и самостојна македонска држава. __________________
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Поради постојаните судири со Бугарите британската воена мисија останала без динамото за напојување на батериите, поради убиството на коњите кои ги носеле.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Следејќи ја политиката на Министерството за надворешни работи на Велика Британија првите обиди за испраќање на воени мисии на територијата на Македонија се поврзани со четничкото движење.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Непосредно по напуштањето на Балканот како резултат на германската и италијанската окупација на Балканот, британската известителна служба започнала со испраќање на воени мисии во нив.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Британските воени мисии во Вардарска Македонија за време на НОБ.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Како резултат на тоа, во текот на ноември 1943 година со сите оперативни зони во Македонија беа формирани, освен партизански одреди, и покурпни воени единици.87 Во такви воено-политички услови на територијата на Македонија СОЕ започнала со испраќање на првите британски воени мисии на територијата на Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Но кон средината на јули бугарски претставници пристигнале во македонскиот Главен штаб и било одлучено да се испрати британска воена мисија за да го организира снабдувањето со оружје и други материјали за Бугарите за нив и покасно да навлезат во Бугарија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
По ослободувањето на Македонија британските воени мисии се префрлиле во Скопје.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Сѐ до средината на 1943 година, британските воени мисии пристигнувале во штабовите и во единиците на четничкото движење.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
235 Воените мисии во извршувањето на оваа операција се наоѓале на следните локации: Spike се наоѓал на линијата Скопје-Велес, Conserve во областа околу Битола; Abbevile на патниот правец Штип-Церево село и Штип-Струмица; Burlesque на линијата Скопје-Лесковац; Brasenose на патниот правец Гостивар-Охрид-Битола; а линијата Скопје-Косово се наоѓала во рацете на Германците.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
По преминувањето на патот Валандово-Струмица биле заробени единаесет бугарски камиони при што биле заробени и акумулатори кои британската воена мисија ги употребила за работа на радиоопремата.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
229 Британската воена мисија Abbeville на 6 септември повторно ќе се обратат до Force 399 дека во “моментот имаме нај, повторувам, најургентна потреба од сите можни пратки.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во телеграмата испратена до шефот на британските воени мисии во Југославија Фицрој Маклин, се барало тој да го запознае претседателот на НКОЈ Јосип Броз Тито со британскиот став во однос на нивните разговори за југословенско-бугарската подготвеност да одобрат конфедерација меѓу сите балкански држави, непријателски и сојузнички и по можност вклучување на Турција, додека не би одобриле и би спречиле “ексклузивно обединување или федерација меѓу Југославија и Бугарија“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Не можејќи да ги игнорираат постојаните информации од страна на британските воени мисии и улогата на СССР во афирмирањето на НОВ и ПО на Југославија, СОЕ во средината на 1943 година пристапила кон промена на својата политика во однос на движењата на отпорот и народноослободителните движења.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во меморандумот на капетанот Морган од 19 март 1943 година за воената мисија во Македонија меѓу другото се осврнува и на “комунистичките и македонските автономистички групи на отпорот кои се особено интересни во однос на незадоволството од Бугарите“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во однос на економската состојба на населението во Македонија членовите на британските воени мисии известувале дека локалното население живее во невозможни услови и дека нивната свест кореспондира со нивните материјални услови.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На 25 и 29 септември 1944 година Тито се обратил со телеграма до Главните штабови на НОВ и ПО во Југославија285 барајќи од нив поради настојувањто на сојузничките воени мисии да се поврзат со „четниците, усташите и другите реакционерни елементи“ да ја забранат работата и движењето на сите сојузнички воени мисии и групи кои “немаат писмена дозвола од ВШ“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Следејќи ја политиката на Министерството за надворешни работи на Велика Британија првите обиди за испраќање на воени мисии на територијата на Македонија се поврзани со четничкото движење.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
ТИТО вети дкеа ќе им даде на АПОСТОЛСКИ повторувам АПОСТОЛСКИ и на неговите другари содржајна директива во однос на овој предмет и јас сум заинтересиран да разберам дали подобрувањето кое ти веќе си го забележал се остварува“.301 Меѓутоа, веднаш по оваа информација Милер ќе го извести Force 399 дека Тито го известил “Апостолски дека ИСЛД е британска воена мисија и ќе останат во Македонија“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
При повлекувањето на британските воени мисии им била издадена наредба “со себе да ја понесат комплетната безжична опрема која во никој случај не треба да им биде дадена на партизаните.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Исто така се барало од британските воени мисии на “сите можни начини да се избегне инволвирањето во политички дискусии меѓу бугарските и југословенските партизани“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Британската воена мисија Bethesda пристигнува во Скопје ноќта на 23 ноември 1944 година.282
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
92 При пристигнувањето членовите на британските воени мисии биле изненадени кога виделе “девојки партизанки, и грчки девојки кои изведуваат физички вежби секое утро“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Тодор Чепреганов Британската управа за специјални операции (СОЕ) во Македонија: Британските воени мисии во Македонија (1942-1945) (2011) Скопје CIP 821.163.3-32 ISBN 978-608-240-010-5 COBISS.MK-ID 94426634
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
224 Исто така, во овој период британската воена мисија мисијата Cocserve барала “повеќе оружје и муниција во оваа област ако се сака да се постигне максимална корист од партизаните“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Токму во овој перод британските воени мисии добиле директиви за отпочнување со подготовки за операцијата “Ratweek“. _______________ 169 Псодери. 170 PRO WO 202/396. 171 PRO WO 202/407. 172 Бали Комбетар, Националистичка албанска организација формирана во ноември 1942 година во Албанија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
При предавањето на наредбата на мисиите им било нагласено дека тоа се прави со знаење на претседателот на НКОЈ Јосип Броз Тито и со шефот на британските воени мисии во Југославија Фицрој Маклин.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На тој начин првите британски воени мисии во текот на септември биле упатени на територијата на Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
225 Шефот на британската воена мисија Brasenose на 4 септември 1944 година известува за формирањето на Шестата македонска бригада која веднаш заминала “во областа Кичево-Дебар-Гостивар“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Како резултат на тоа во Скопје во средината на 1945 година бил отворен конзулат, со што престанала работата на британските воени мисии во Македонија. SUMMARY By the beginning of the armed war in Macedonia, October 1941 intil the summer 1943, the British diplomacy was not preoccupied by the Macedonian issue, due to a simple reason that in its calculations regarding the postwar settlement, it had to stay in the frameworks of the Kingdom Yugoslavia. With the beginning of the armed war, the Macednian people ordered in the line weth the nations who had resisted to the fascist expansionism becoming a part of the anti-fascist coalition. Still yet in the mid of 1942 the British Division of SOE in Cairo demonstrated an interest for Macedonia due to the fact that it was interested in disabling the communications along the Morava-Vardar valley, through which some military materials were handiling to the port of Thessalonica, and thereto to the frontiers of the Near and Middle East. In line with the instructions, to help all movements of the resistance in the occupied territories, the SOE representatives immediately started organizing a mission which would go to Macedonia and would probe the terrain for delivering weapons and military equipment to the froups who were fighting. Concerning the policy of the Ministry of ForeignAffairs in Great Britain the frst trials for delivering military missions on the territory of Macedonia were connected to the Chetnik movement. However, such missions in the frst half of 1943 did not manage to fulfill the assigned task due to the fact that the Chetnik movement od the territory of Macedonia was rather poor and consisted of elements oriented to Serbia and without any kind of support by the Macedonian population. The strategic changes both od the African frontier and the Mediterranean and the major role on the Balkans as the only European battlefield had a great influence upon the Britain to change their attitude in relation with the National Liberation Movement (NLM) in Macedonia. Special impact upon the change of such a decision had the imformation received by the members of the British military missions in Albania an Greece for the actions, contacts and collaboration among the bidder and powerful units of the National Liberation Army (NLA) and Partisans Detachments (PD) of Macedonia with Greek and Albanian partisans. The surrender of Italy represented a crucial moment in the change of the British relation towards Macedonia. With the arrival of the British military missions at the Supreme Staff (SS) of NLW and PD of Yugoslavia the same were asking from the SS od NLA as well as the PD of Yugoslavia sending off military missions to all General Sraffs (GS) on the territory of Yugoslavia. However, the endeavor of Fitzroy MacLean to send off a mission on the territory of Macedonia, the superme commander of the NLA and PD of Yugoslavia Josip Broz Tito refused them. But when MacLean told that one of their mission descended in Albanie intending to go to the GS of NLA and PD of Macedonia, Tito in the latter addressed to Svetozar Vukmanovic - Tempo dated October 9, 1944 had pointed out that they had to receive "this member of the English mission" asking grom him a financial support in weapons and military material. The arrival of the first British military missions on the territory of Macedonia coincided with the wide spread development of the NLF as well as passing through a high degree in the organization of the military units and creation of regular military units. As a result of the decision at the Central Committee (CC) of the Comminist Party of Macedonia (CPM) made on August 2, 1943 connected with forming the battalions and brigades, on August 18, 1943 the first Macedonian battalion called "Mirce Acev" was established. Within the month of November the First Macedonian-Kosovo Striking brigade was formed and in December the Second Macedonian Brigade, as well. In the beginning of Ostober (from 1 to 5) on the territory of Macedonia the first British military missions arrived. First of all the mission Monkeywrench led by George Quine had arrived and then od October 5, 1943 the mission Milligatawny came at Crvena Voda, the place where the General Staff of NLA and PD of Macedonia were situated. The last mission had, through the territory of Macedonia accompanied by the Macedonian partisans, to leave to Bulgaria where it shold be connected with the Macedonian partisans, to leave to Bulgaria where it should be connected with the Bulgarian movement of the resistance. On the territory of Macedonia, till the end of the war SOE has sent some missions such as: Abbeville, Bethesda, Brasenose, Conserve, Monkeywrench, Spike and Perseverance assigned into the Macedonian units. By its own emeryday reports they contributed the centers of COE in Cairo and London to follow very carefully both the military and political events in Macedonia, directing the astivities of the missions members to provide necessary military and political information as they could act in due time at the commander of Supreme Staff (SS) of NLA and PD of Yugoslavija Josip Broz Tito, having in mind the protection of eheir own interests on the Balkans. After the liberation of Macedonia, the British military missions transferred into Skopje. A part of them were evacuated, and the rest part remained further informing about the situation in Macedonia, especially for the ideoligical motives by the Macedonian political and military leadership with their purpose to unite the three parts of Macedonia. All this was lasting until the formation of the British ambassador in Democratic Federal (DF) Yugoslavia in the middle od 1945. As a result of that, a consulate was open in Skopje in the middle of 1945, by which the operations of the British military missions in Macedonia stopped.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Таквата ситуација, според Маклин била од првостепено значење, бидејќи сето тоа ќе влијаело на идната политичка ориентација на Балканот, “а со тоа ќе дојде и до промена на силите во Европа“.40 По пристигнувањето на првата британска воена мисија (27-28 мај 1943 година), по одлуките на Второто заседание на АВНОЈ и заклучоците на Техеранската конференција настанале крупни промени во односот на големите тројца кон настаните во Југославија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Меѓутоа, настојувањето на Фицрој Маклин да се испрати воена мисија на територијата на Македонија врховниот командат на НОВ и ПО на Југослаија Јосип Броз Тито го одбивал.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Уште повеќе, ако би се посматрале како воена сила, партизаните биле побројни, подобро организирани, дисциплинирани и подобро водени отколку четниците“.39 Аналогно на ваквата констатација и на информациите од другите воени мисии при Главните штабови на единиците на НОВ и ПОЈ,40 Маклин во разговорот со Черчил пред одржувањето на Техеранската конференција41 ќе истакне дека според неговите согледувања повоеното уредување на Југославија нема да зависи од Велика Британија42 и без разлика дали партизаните добивале британска помош или не по војната ќе претставуваат одлучувачки фактор и како комунисти по доаѓањето на власт, во Југославија ќе воспостават тоталитарен облик на владеење сличен на советскиот.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во својата радиограма Едмондс ќе истакне дека британските воени мисии биле постојано набљудувани од членовите на ЕАМ-ЕЛАС и на КПГ бидејќи “луѓето кои ќе се видат дека разговараат со членовите на сојузничките воени мисии или ги посетуваат нив се задржуваат и испрашуваат за причината на нивната посета или за што тие разговарале и повремено се апсат или некои протестираат и се затвораат на една или две недели“.329
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
227 На 5 септември 1944 година британската воена мисија го известува Force 399 “ние не примивме ништо повторувам ништо ноќта во август.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Исто така, британската воена мисија имала задача да известува за воената ситуација во оние области кои ги држеле партизаните и преку радио-врски да ги соопштува Титовите гледишта.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Институт за национална историја, Скопје, 1998; Д-р Тодор Чепреганов, Британските воени мисии во Македонија и нивните оценки за воено-политичката состојба во 1943-1945 година низ нивните оценки за воено-политичката состојба во 1943-1945 година низ нивните извештаи.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
106 По пристигнувањето на Кајмакчалан единицата на ЕЛАС која ја придружувала британската воена мисија Perseverance воспоставиле контакт со македонските партизани кои подолго време ја очекувале мисијата.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На увид ни беа ставени илјадници документи: радиограми од/до воените мисии во Македонија и нивните претпоставени штабови; меморандуми; воени и политички анализи за состојбите во Македонија и соседните земји и др.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Поради тоа морал да реагира и шефот на британската воена мисија Brasenose, Мекдоналд, кој во радиограмат до Force 399 ќе истакне “ испратиле веднаш борбена опрема или не, партизаните невооружени нападнаа четири колони на Хуни.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
364 Затоа не треба да чуди загриженоста во Форин Офис и од информацијата на шефот на британските воени мисии во Југославија Фицрој Маклин од 21 јануари 1945 година во која било пренесена изјавата на Јосип Смодлака, повереник за надворешни работи на НКОЈ, за согласноста на бугарската влада “конечно да ѝ ја отстапи бугарска Македонија на Југославија“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Од своја страна британската воена мисија Spike барала од Force 399 да интервенира кај командантот на 48. дивизија мисиите Brasenose и Spike да останат на територијата каде што се наоѓале.291
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
АММ - (Allied Military Mision) Сојузничка воена мисија АСНОМ- Антифашистичко собрание на народното ослободување на Македонија AFHQ -(Allied Force Neadquarters) Главен штаб на сојузничките сили Б1 -(Yugoslav country section) Оддел за Југославија БАФ -(Balkan Air Force) Воздухопловни сили за Балканот БКП - Бугарска комунистичка партија БЛО - (British Liaison Officer) Британски офицер за врски БИГ (VIG) - Војно историски гласник.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Своите импресии од Февруарскиот поход, шефот на британската воена мисија Brasenose Доналд Мекдоналд, ги изнел во својот извештај до својот штаб во Каиро.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
234 За извршување на поставената задача за операцијата “Хелиум“на воените мисии при единиците на НОВ и ПО на Македонија им бил испратен експлозив: Мисијата Spike добила 3 тони, Conserve 7 тони, Bethesda 6 тони, Abbeville 6 тони, Brasenose 7 тони.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
260 На 5 октомври вечерта шефот на британската воена мисија Bethesda испратил порака до германскиот командант, со што биле изменети условите за предавање на Германците.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Капетанот Еванс во својот одговор го препратил да побара помош од британските воени мисии кои се наоѓале на “југословенска територија“.332 Во почетокот на април капетанот Патрик Еванс престојувал во реонот на Преспа.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во својата информација до Министерството за надворешни работи на Велика Британија го нагласил уверувањето на Јосип Броз Тито со кое на командантите во Македонија “им се дадени нови инструкции да не прават понатамошни референции за Грција или за македонското прашање без да се консултираат со него“ а дека заштитата на југословенските интереси ќе биде поставена по редовен пат на мировна конференција по завршувањето на војната.297 Интересно е што во еден од извештаите се истакнува дека “АСНОМ и ОЗНА отворено истакнуваат дека тие го мразат присуството на сојузничките мисии во Македонија и ќе направат сé за да се ослободат од нив во првата прилика“.298 Имено на 10 декември 1944 година ГШ на НОВ и ПО на Македонија го известил ВШ на НОВ и ПО на Југославија за нивниот став сојузничките воени мисии да ја напуштат Македнија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Британските воени мисии Mulligatawny и Monkeywrench по пристигнувањето во ГШ на НОВ и ПО на Македонија станале сосевен дел од неговите активности и со посебно внимание ги следеле и известувале за сé што сметале дека може да биде од интерес за штабот на СОЕ во Каиро.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
111 Поради преземената германска офанзива на Кајмакчалан британската воена мисија се упатила кон Бахово и неколку дена престојувала во неговата околина криејќи се од Германците.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Британскиот оддел на СОЕ во Каиро по испраќањето на првите воени мисии во штабот на Дража Михајловиќ и другите четнички штабови (септември 1941) започнал со подготовките за испраќање на мисии и на територијата на Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На 26 септември 1943 година британската воена мисија која се наоѓала со Албанците на планината Мокра во Албанија, ја известила балканската секција на СОЕ за Балканот, а овие го известиле Фицрој Маклин дека воспоставиле контакт со курирот кој ја одржувал врската меѓу единците на НОВ и ПО на Македонија и албанските партизански единици.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Настаните кои се случувале на територијата на Македонија под Грција посебно го привлекувале вниманието на британските воени мисии, особено откако Македонците “станале несигурни и сакаат независна Македонија“ и по “заминувањето на некои партизани во единциите на НОВ и ПО на Македонија342“. 343
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Првата британска воена мисија била упатена на територијата на Македонија на 2 септември 1943 година, како дел од британската мисија “Typical“ која требало да достави мисии при ВШ на НОВ и ПО на Југославија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Се чини дека не постои понатамошна работа за воена мисија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Исто така, британската воена мисија имала задача да известува за воената ситуација во оние области кои ги држеле партизаните и преку радиоврски да ги соопшува Титовите гледишта.33 Активностите на првите британски мисии во Југославија требало да се одвиваат во рамките на т.н. еквидистанца и по „двоен колосек“ - помагање на четничкото движење и на НОВ и ПОЈ, а со единствена цел осигурување на своите интереси во Југославија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
221 На 3 септември 1944 година британската позадинска воена мисија на Фицрој Маклин Балкански воздушни сили во радиограмата до британската воена мисија Abbeville истакнува дека “генерал Вилсон222 издаде инструкции дека не треба да се вршат понатамошни напади против основните јавни работи, водоводи, брани.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Но британските воени мисии требало да надгледуваат дали ќе бидат спроведени набележаните инструкции.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Со пристигнувањето на британските воени мисии при ВШ на НОВ и ПО на Југославија истите барале од ВШ на НОВ и ПО на Југославија испраќање на воени мисии во сите ГШ на територијата на Југославија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Со таа промена било предвидено да се затвори и линијата на истите мисии со Force 399, а опремата која им била издадена од Force 399 требало да се достави за евакуација на британската воена мисија Brasenose.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Имено, таа пристапила кон подготовки за испраќање на воена мисија во Југославија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Од своја страна членовите на британските воени мисии со посебно внимание ги следеле тие информации.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Исто така на членовите на мисијата Bethesda им било потенцирано “партизаните во никој случај не треба да знаат за вашите истражувања“.371 Имајќи ги предвид настаните во Грција по британската интервенција на 4 декември 1944 година британската заднинска воена мисија на Фицрој Маклин во радиограмата до мисијата Bethesda во Македонија барала “имајќи ја предвид сегашната сериозна ситуација во Грција, Министерството за надворешни работи многу е вознемирено и бара да останете.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Меѓутоа, настојувањето на Фицрој Маклин да се испрати воена мисија на територијата на Македонија врховниот командант на НОВ и ПО на Југославија Јосип Броз Тито го одбивал.85 Но кога Меклин му соопштил дека една нивна мисија се спуштила во Албанија со цел да замени на ГШ на НОВ и ПО на Македонија Тито во писмото до Светозар Вукмановиќ - Темпо од 9 октомври 1944 година ќе истакне дека тие треба да го примат “овој член на англиската мисија“ и да бараат од него материјална помош во оружје и воен материјал.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во жестокоста на бугарската офанзива против единиците на НОВ и ПО на Македонија можел лично да се увери и да ја осети на своја кожа и шефот на британската воена мисија Conserve.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Врховната команда на Црвената армија да испрати воена мисија во ВШ и ПОЈ и дека “Југославија ќе се обнови во целиот интегритет и независност“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Според еден член на британската воена мисија Perseverance Кларк „првата бригада го беше презела овој марш да го развее партизанското знаме и да се обиде да добие регрути кои тие мислеа постојат таму, како и да го охрабри дезертирањето од бугарската армија“.115
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Според него, британските воени мисии во Грција би требало пред сѐ да бидат ангажирани во реализирањето на воените цели и да не дозволат „некои т.н. политички процеси да ни застанат на патот“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Исто така Милер известил дека на Заседанието одржал говор и Светозар Вукмановиќ - Темпо кој нагласил дека “партизаните на македонската армија се подготвени за понатамошни операции против Хуните во правец на Берлин“.305 Текот на Заседанието со особено внимание бил следен од претставниците на британската и американската воена мисија во Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Но од своја страна Милер сметал дури “и ако условите за добивање на информации се подобрат сметајте го ова како некорисно во поглед на непостоењето на понатамошната воена работа овде и фактот дека мисијата на ИСЛД го покрива политичкото и економското поле“.302 Меѓутоа, по ослободувањето на Македонија и самиот Милер заклучува: “практично не постои причина да останеме овде како воена мисија од следните причини: цела Македонија сега е исчистена од Германците.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На 4 јуни Force 266 ја инфораирало британската воена мисија Brasenose дека ја разгледувале можноста да ја бомбардираат хидроцентралата Матка “едновремено и од воздух и од копно и напад на Тетово“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Пристигнувањето на првите британски воени мисии при ВШ на НОВ и ПО на Југославија се совпаднале со сé позасилениот разгор на Народноослободителната борба и сé понагалсената афирмација на партизанското движење како најамасовна военополитичка сила на територијата на Југославија која била ангажирана во борба против окупаторите.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
93 Следните десет дена шефовите на британските воени мисии ги поминале во разговор со Светозар Вукмановиќ - Темпо, Бојан Б`лгаранов и Венко Марковски.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
ПРЕДГОВОР Во досегашната македонска историографија прашањето за дејноста на британските воени мисии во Македонија, односно при Главниот штаб и единиците на НОВ и ПО на Македонија, не е темелно, сестрано проучено и расветлено.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Од тие причини настојувала движењата на отпорот да бидат формирани од приврзаници на Велика Британија и кои нив да се прододадат британските воени мисии кои истите требало да ги раководат.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Пристигнувањето на првите британски воени мисии на територијата на Македонија се совпаѓа со широкиот развој на НОБ и преминувањето на повисок степен во организацијата на воените единици и создавање на регуларни воени единици.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во овој период британските воени мисии со посебно внимание го следат движењето на германските единици и нивното повлекување и за тоа го известувале својот штаб Force 399 барајќи да се бомбардираат правците Лариса- Лерин- Прилеп и патот Дојран- Валандово- Струмица- Штип.272
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
308 Повторно вознемирување за Британците претставувала и информацијата доставена на 14 јануари 1945 година од британската воена мисија Bethesda во која се истакнувало дека на „шести јануари во Скопје делови од една бригада, се верува Дванаесеттата, демонстрирале против одењето на Петнаесетиот корпус да се борат против Хуните.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Оценката на Тито за неавторитативното дејствување на Апостолски во Македонија, што им ја предочил на шефовите на британската и американската воена мисија, во тој момент може да се разбере само како чин со кој Тито настојувал да ја оправда својата немоќ во однос на контролата на настаните во Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Посебно влијание врз промената на таа одлука имале информациите кои пристигнувале од членовите на британските воени мисии во Албанија и Грција за акциите, контактите и соработката помеѓу сѐ поголемите и појаки единици на НОВ и ПО на Македонија со грчките и албанските партизани.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
212 Исто така и британската воена мисија Abbeville на 3 септември исвестува дека зголемувањето на Четвртата македонска бригада било многу побрзо отколку пристигнувањето на британската помош и дека во “моментот неопходно се потребни облека, чорапи, кондури, стенови“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Вудхаус бил евакуиран на 4 јануари 1945 година од островот Крф со што престанала работата на британските воени мисии во Грција. Ibidem. 325 Ibidem. 326 Prentice/Wickstead Papers, Signals, 6/2, во ракопис Liddel Hart Centre for Military, Archives, King`s College London 327 Ibidem. 328 Ibid. 329 Ibid. 330 Pentice/Wickstead Papers, Signals, 6/3, во ракопис Liddel Hart Centre for Military, Archives, King`s College London Во неколку документи се споменува одржувањето на ваков состанок.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Според опсервациите на капетанот Мекдоналд “лидерите на движењето во основа се револуционери или македонски националисти - како Абас,126 Мито, Орце,127; регуларни војници Апостолски,128 Ѓуро129; или интелектуалци како Венко Марковски и Кочко130“.131 Со Првата македонска бригада се наоѓал и шефот на англиската воена мисија Monkeywrench Џорџ Квајн.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Меѓутоа поради неисполнувањето на обврските од БАФ не дошло до реализирање на овој напад.163 Втората британска воена мисија која зела непосредно учество во Февруарскиот поход била мисијата Brasenose која била приклучена кон Првата македонска-косовска ударна бригада.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Од тие причини Министерството за надворешни работи на Велика Британија барало предвидените членови на британските воени мисии во Македонија воопшто да не се мешаат во какви и да било политички дискусии за иднината на Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во таква ситуација на Британците им останувало само да чекаат и да видат дали таа одлука вклучува во себе “некоја балканска федерација или само некое мало спојување со Бугарија во советската орбита“.369 На 10 декември 1944 година Главниот штаб на сојузничките сили добил информација дека “ЕЛАС добива оружје, муниција и помош од симпатизери во Бугарија и Југославија“ и барал од 37 воена мисија “да се преземе истражување...и ако е можно да ја спречите таквата помош на ЕЛАС“370 Меѓутоа, во телеграмата од 11 декември се барало “во случај извештаите да бидат вистинити“ да не преземаат “енергична акција“ како што се барало од нив, без претходни инструкции од британската заднинска воена мисија на Фицрој Маклин.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во смисла на оваа директива на 2 септември 1944 година шефот на сојузничките воени мисии при ГШ на НОВ и ПО на Македонија американскиот мајор Дикенсон испратил писмо до бугарскиот командант на Петата бугарска армија во Скопје во која биле набележани условите под кои бугарските окупаторски единици требало да се предат.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Овој правец е многу силно обезбеден и сега е многу тешко да се нападне“.256 На 25 септември 1944 година шефот на британската воена мисија Bethesda капетанот Милер испратил писма до месните команданти на германската војска во Прилеп, Битола, Велес и Скопје кои биле потпишани и од Тихомир Милошевски - Тиќо, командат на 41.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Македонска книга, Скопје 1991.,200. 190 PRO WO 202/406. 191 Ibidem. 192 Ibid. 193 Ibid. 194 PRO WO 202/406. 195 Ibidem. 196 Ibid. 197 Треба да се има предвид дека челновите на британските воени мисии биле подготвени за следење единствено на воената ситуација. 198 PRO GO 371/43739 R 21785. 199 Ibidem. 200 PRO GO 371/43739 R 21785.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
261 По првите информации за преговорите меѓу партизаните и Германците реагирала и британската позадинската воена мисија на Фицрој Маклин.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Тоа пред сѐ се должеше на непостоењето на оригинална архивска документација за престојот и активностите на британските воени мисии на територијата на Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Пристигнувањето на првите британски воени мисии при ВШ на НОВ и ПО на Југославија се совпаднале со сѐ позасилениот разгор на Народноослободителната борба и сé понагласената афирмација на партизанското движење како најмасовна воено-политичка сила на територијата на Југославија која била ангажирана во борба против германските окупатори.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
По ослободувањето на Скопје дел од членовите на британските воени мисии се стационирале во градот и оттаму ги следеле сите настани што се случувале во градот и оттаму ги следеле сите настани што се случувале на територијата на Македонија и со тоа го запознавале шефот на британските воени мисии во Југославија Фрицрој Маклин.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На 7 февруари членот на британската воена мисија Кларк поради трите последователни напади на бугарскиот окупатор бил одделен од главнината на Првата македонско-косовска ударна бригада и бил заробен од Бугарите.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Со цел за непосредно координирање на операцијата “Ratweek“ Маклин го напуштил островот Вис и заминал за Србија каде се наоѓал мајорот Џон Хиникер Мејџор како член на британска воена мисија.202 На 19 август 1944 година преку мисијата на Фицрој Маклин била испратена телеграма до ГШ на НОВ и ПО на Македонија преку мисијата Spike, од командантот на ВШ на НОВ и ПО на Југославија Јосип Броз Тито.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во одговорот, Артур Едмондс член на британска воена мисија во делот на Македонија под Грција, на 13 март 1944 година во својата радиограма ќе објасни дека кратенката е “словенско име и за ЕАМ и ЕЛАС заедно или одделно во Вичо“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Исто така требало да биде евакуиран и Доналд Мекдоналд, шеф на британската воена мисија Bethesda.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
266 На 11 октомври 1944 година Force 399 во радиограмата испратена до британската воена мисија Spike го изложила планот според кој на барање на американскиот полковник Хантингтон сите американски офицери и членови на мисиите требало да се вратат што е можно побрзо во нивните контролни бази.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Пристигнувањето на првите британски воени мисии на територијата на Македонија се совпаѓа со широкиот развој на НОБ и преминувањето на повисок степен во организацијата на воените единици и создавање на регуларни воени единици.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
По заземањето на Прилеп британската воена мисија Bethesda на 23 септември 1944 година го известува Force 399 дека “германските трупи сега се враќаат по патот од Скопје кон Градско, а потоа кон Прилеп-Кичево и кон југ.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Меѓутоа, задоволни од активностите на единиците на НОВ и ПО на Македонија на 10 септември 1944 година британската заднинска воена мисија на бригадирот Фицрој Маклин испраќа порака до мисијата Spike во која “како продолжение на “Ratweek“ во Македонија AFHQ бара акциите да продолжат и максимална штета да им се нанесе на следните железнички линии во случај на заземање од единиците на ЈАНЛ.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Истовремено од британската позадинска воена мисија на Фицрој Маклин Балкански воздушни сили до сите мисии била испратена радиограма во која биле набележани условите под кои требало да се предадат и германските сили.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
94 Непосредно по спуштањето и запознавањето со ситуацијата во Македонија, британските воени мисии во своите извештаи до СОЕ во Каиро нагласувале дека единиците на НОВ и ПО на Македонија се носители на вооружената борба, но посебно потенцирале дека ним им недостасува оружје и дека две третини од борците биле недобро облечени и барале СОЕ да почне со доставување на оружје, муниција, облека, лекови и сл.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
ГШ на НОВ и ПО на Македонија сметал дека по ослободувањето на Македонија повеќе нема потреба од пресој на сојузнички воени мисии во Македонија посебно што одделни членови на британската и американската воена мисија доаѓале во допир со “реакционерни“ елементи, ја клеветеле нова Југославија и се занимавале со растурање на пропаганден материјал.299 Шефот на британската воена мисија во Македонија Милер, го известил Фицрој Маклин за наредбата добиена на 8 декември 1944 година, да ја напуштат територијата на Македонија бидејќи нивното присуство во “Главниот штаб повеќе не било потребно“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Пристигнувањето на првите британски воени мисии на територијата на Македонија од една страна значело признавање на дотогашниот придонес на единиците на НОВ и ПО на Македонија на страната на антифашистичката коалиција.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На патот повторувам на патот Велес Хуните поправиле шест мостови кои претходно биле уништени од партизаните“.249 На 19 септември британската воена мисија Bethesda го извесува Force 399 дека “Прилеп сé уште се напаѓа.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Членовите на мисијата биле обучени командоси, специјалисти за радио врски, саботажи и др.325 Од тој момент до крајот на војната на територијата на Грција, а со тоа и на територијата на Македонија во рамките на Грција ќе бидат истоварени голем број на британски (сојузнички) воени мисии.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во овој перод при ГШ на НОВ и ПО на Македонија биле присутни две британски воени мисии: Monkeywrench и Brasenose кои биле приклучени кон Првата македонско-косовска ударна бригада, а Втора македонска ударна бригада со мисијата Perseverance требало да замине за областа Кавадарци.114
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На 25 април единиците во раните утрински часови вршат напад на Кратово и по неколкучасовни борба го заземаат.135 Во овој напад учествува и членот на британската воена мисија капетанот Ламби.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
105 Предвидениот марш започнал на 5 декември 1943 година. Првата македонско-косовска ударна бригада со ГШ на НОВ и ПО на Македонија и ЦК на КПМ и британските воени мисии се упатиле преку планината Галичица во јужниот реон на Преспанското Езеро.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Маршот опфаќал период од седум до десет дена со “скоро комплетен недостаток на храна и одмор“.116 Првите информации од британските воени мисии за преземениот марш од страна на единиците на НОВ и ПО на Македонија во штабот на СОЕ во Каиро пристигнале на 7 февруари кога шефот на британската воена мисија Brasenose, Мекдоналд,117 испратил порака со која ги запознал дека “Втората бригада замина во областа Кавадарци.118 Ја поминале фронтовата линија ноќта на 31.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
“300 По интервенцијата на Тито британската воена мисија во Македонија известила за подобрување на односот со членовите на ГШ на НОВ и ПО на Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Со пристигнувањето на британските воени мисии при ВШ на НОВ и ПО на Југославија тие барале од ВШ на НОВ и ПО на Југославија испраќање на воени мисии во сите ГШ на територијата на Југославија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Истото барање било доставено и до шефот на американската воена мисија во Македнија Дикенсон.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Под истиот датум мисијата Bethesda требало да стане британска воена мисија при ГШ на НОВ и ПО на Македонија.271
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
223 Од истиот штаб и до истата британска воена мисија на 3 септември била испратена радиограма со текст која од страна на генералот Хенри Вилсон била испратена до Тито.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
313 За резултатите од преговорите британската воена мисија Bethesda не известила, бидејќи по формирањето на југословенската влада во март 1945 година и по пристигнувањето на првиот британски амбасадор во Југославија во средината на 1945 година во Македонија бил отворен конзулат314 со што престанала работата на британските воени мисии и информациите пристигнувале по дипломатска пошта.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
270 На 19 октомври 1944 година мисијата Abbeville ја примила радиограмата од британската позадинска воена мисија на Фицрој Маклин во која биле дадени инструкции според кои од “23 октомври Spike и Abbeville ќе станат американска известителна мисија“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Од своја страна ГШ на НОВ и ПО на Македонија не поведе британска воена мисија бидејќи на територијата на Куманово-Врање-Црна Трава постоела посебна британска воена мисија Mulligatawny која заминала уште во есента на 1943 година од Дебарца со Шарпланинскиот партизански одред.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
262 Во однос на ова шефот на британската воена мисија Bethesda на 7 октомври ќе го извести Force 399 дека неговата порака испратена до Германците била само со цел да се иницираат преговорите меѓу Германците и македонските партизани кои според него не биле “прифатливи за Германците без британска интервенција“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
НИК “Наша книга“, Скопје, 118. 140 PRO WO 202/515A. 141 Ibid. 142 Непосредно пред пристигнувањето на Осоговската група во делот на Македонија под Грција, окупаторот извршил офанзива и чистење на Круша Планина, и како резултат на офанзивата поголемиот дел од партизаните биле префрлени на десниот брег на реката Вардар. 143 Сегрчка ослободителна организација. 144 PRO WO 202/407. 145 PRO WO 202/515A. 146 На 16 јуни 1944 година одделот за Југославија ја известува британската воена мисија Burlesque дека Апостолски се наоѓа на планината Плачковица источно од Штип.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Од тие причини таа настојувала движењата на отпорот да бидат формирани од приврзаници на Велика Британија и кон нив да се придодадат британските воени мисии кои истите требало да ги раководат.3 Целокупната организација и раководењето со движењето на отпорот во окупираните држави му биле доверени на СОЕ (Special Operations Executive - Управа за специјални операции) чиј Главен штаб се наоѓал во Лондон.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во однос на ова британската заднинска воена мисија и Фицрој Маклин на 19 декември ќе го извести Милер, “вашите извештаи за време на неодамнешната тешка ситуација беа многу добри и ми дадоа одлична слика за состојбата.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Со тоа односите меѓу ВШ и британските воени мисии биле поставени на официјално повисоко ниво.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Се нагласувало дека „југословенска Македонија сега е слободна освен областа Куманово и секторите Скопје-Качаник и Скопје-Тетово-Кичево.“ 280 И на 14 ноември позадинската воена мисија на Фицрој Меклин ќе побара од мисијата Bethesda „револверите, компасите, двогледите, W/T опремата и џиповите да не повторувам да не им се остават на партизаните во време на евакуацијата или во која било друга прилика.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На 7 април 1944 година капетанот Патрик Еванс, член на британската воена мисија на територијата на Македонија под Грција добил писмо од членот на ГШ на НОВ и ПО на Македонија Киро Георгиевски-Дејан во кое, од британската воена мисија се барало да обезбеди „оружје, муниција, облека, експлозив и златници“ бидејќи во „последната недела имал 100 регрути“ кои морал да ги врати поради тоа што не можел да им даде оружје“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Имајќи ја предвид состојбата во која се наоѓале единиците на НОВ и ПО на Македонија во преспанската област со недостаток на оружје, муниција и опрема, британската воена мисија Brasenose на 22 април побарала да се испита можноста капетанот Еванс преку Грција да ја организира помошта.339 Одговорот пристигнал на 5 мај 1944 година од страна на одделот на Југославија од Каиро во кој се известувала мисијата Brasenose дека “поради причина на повисока политика јас НЕ, повторувам, НЕ му испраќам помош на ЕВАНС за партизаните во ПРЕСПА.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Како што се приближувало ослободувањето на Македонија сѐ повеќе и повеќе се затегнувале односите меѓу военото и политичкото раководство на НОВ и ПО на Македонија и британските воени мисии.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во случај тоа да не се случело мисијата замилила да биде запознаена со “политиката во однос на Македонија“.276 На 7 октомври 1944 година пристигнал одговорот од позадинската воена мисија на Фицрој Маклин во кој ја известувала мисијата Bethesda дека сојузничките единици кои дејствуваат во Грција и Албанија “нема да влезат со сила во Југославија“, а дека на “време ќе ве предупредиме ако каква било британска операција биде превземена кон Македонија“.277 На 11 ноември мисијата Bethesda побарала од Force 399 авионите кои оперирале во секторот по долината на реката Вардар „да не напаѓаат кои било цели во Македонија освен на патиштата и железничкиот сектор Велес-Скопје-Качаник-Урошевац.“
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Кон крајот на август и почетокот на септември 1941 година регионалниот штаб на СОЕ пристапил кон избор на луѓе за воена мисија во Југославија со цел да се запознаат на самото место со она што се случувало на територијата на Југославија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Според извештајот раководството на ЕЛАС го имал “Титово уверување дека неговата независна Македонија не ја вклучува грчка Македонија“.346 За сите информации кои британските воени мисии ги барале во однос на Македонија од своите претпоставени се нагласувало дека “владата на Неговото Височество не може да заземе каков било став за македонското прашање сé до после победата“ и дека британските мисии за врска на ова прашање мора да му пристапат со посебно внимание.347 Членовите на британските воени мисии, и покрај нивните настојувања и препораки од повисоките инстанци, не можеле да останат надвор од политичките инволвирања во однос на иднината на односите меѓу Македонците и Грците.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Скоро во истото време кога пристигнале ченичките емисари во Македонија, британскиот оддел на СОЕ при крајот на 1942 година, започнал, со подготовките за испраќање на британски воени мисии на територијата на Македонија кај приврзаниците на четничкото движење.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
226 Исто така и британската воена мисија Bethesda во радиограмата до Force 399 од 5 септември ја нагласува “виталната потреба веднаш да се испрати максимално оружје и муниција за да се постигне поголем ефект против непријателот во оваа критична фаза.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
241 Од своја страна и британската позадинска воена мисија на Фицрој Маклин Балкански воздушни сили уште на 29 август 1944 година испратила радиограма во која од сите британски воени мисии се барало да ги убедат Бугарите “да направат една од следните три работи:“ а) Да се вратат во Бугарија со оружје и опрема. б) Да се вратат во Бугарија по предавањето на партизаните на нивното оружје и опрема. в) Да се придружат на бугарските партизани во Бугарија.“
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На 18 септември британската воена мисија Spike го известува Force 399 “Четириесет и втора дивизија го одби нападот на Хуните од Велес кон Прилеп.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
За тоа известува и шефот на британската воена мисија Brasenose Мекдоналд кој на 30 мај ќе го извести својот штаб: “информациите за мај покажуваат дека регрутирањето е многу големо.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
“337 Членовите на британските воени мисии исто така во своите извештаи известувале и за формацискиот и борбениот поредок на партизанските единици.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Врз база на информациите на британските воени мисии тој ќе истакне дека “словенските елементи во областа стануваат многу актвни за автономна Македонија вклучувајќи ја и грчката територија“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
309 Членовите на британската воена мисија Bethesda, која единствена останала во Македонија, по ослободувањето можеле и самите да се уверат во промените кои се случувале во Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Преку територијата која ја држеле партизаните требало да помине британската воена мисија со гурпата на Наумовиќ.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
103 По заминувањето на капетанот Ламби и британската воена мисија Mulligatawny од Македонија во првите денови на декември 1943 година Германците презеле офанзивни дејства во Западна Македонија во содејство со балистите од реонот на Тетово, Гостивар, Дебар и од Албанија со цел да ги ослободат комуникациите што служат за врска на германските единици во Албанија и северозападниот дел на Грција преку Скопје т.е. со комуникациите во долините на реките Вардар и Морава.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На 10 септември 1944 година британската воен мисија Bethesda ќе го извести Force 399 за заедничкиот напад на Бугарите со единиците на НОВ и ПО на Македонија на Прилеп.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Ноќта на 6 спрема 7 април 1944 година на оваа територија била спуштена британската воена мисија Conserve предводена од капетанот Ј. К. Ламби и радиооператорот капларот Мултон при мисијата Entanglement, која веќе се наоѓала на оваа територија во Нови Глог во близината на Трговиште.134
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Со тоа односите меѓу ВШ и британските воени мисии биле поставени на офоцијално повисоко ниво.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
На крајот од својот извештај Еванс ќе заклучи дека “за среќа“ членовите на воените мисии не биле “задолжени со задачи за решавање на политичите проблеми на Балканот“.352 И самиот Еванс во посебен дел од извештајот се осврнува на идејата за независна Македонија.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Сметал дека по завршувањето на војната „нема да има конфликти меѓу Грците и Македонците за независна Македонија што верувам е сѐ што нѐ интересира нас како воена мисија со извршување на одредени воени задачи“.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Посебно влијание врз промената на таа одлука имале информациите кои пристигнувале од членовите на британските воени мисии во Албанија и Грција за акциите, контактите и соработката помеѓу сѐ поголемите и појаки единици на НОВ и ПО на Македонија со грчките и албанските партизани.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Исто така, тоа од друга страна давало надеж дека членовите на британските воени мисии во Македонија преку своите извештаи, освен на воената страна, ќе се осврнат и на политичката и ќе ја запознаат демократската јавност во светот со борбата на македонскиот народ за национална слобода и едновремено со желбата на македонскиот народ за обединување и создавање на своја државност и самостојност.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
1 Работејќи во последните три години на проектот „Британската управа за специјални операции (СОЕ) - Британските воени мисии во Македонија 1942-1945“ при истражувањата во Public Record Office и Liddel Hart Centre for Military Archives King`s College London дојдовме до британски документи кои се од огромно значење и интерес за нашиот проект.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во овие заседи и во третата за која деталите сé уште не се познати, партизаните излегоа само со една жртва“.179 Во овој период многу интензивни станале контактите на британските воени мисии со својот штаб барајќи доставување на воена, санитетска и лична опрема за Првата, Втората, Третата и Четвртата бригада.180 Но и покрај секојдневните побарувања за доставување на воена опрема пратките не биле доволни за да ги задоволат партизанските потреби.
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Во радиограмата од 3 септември од британската заднинска воена мисија Балкански воздушни сили на Фицрој Маклин до мисијата Burlesque се истакнува: „Македонските воени единици продолжуваат со успесите.“
„Британските воени мисии во Македонија (1942-1945)“ од Тодор Чепреганов (2001)
Патрик Хачисон Еванс кон Управата за специјални операции (СОЕ) бил приклучен на 13 мај 1943 година.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Како што видовме, информациите што ги добивале членовите на британските воени мисии за активностите на политичкото и военото раководство во Македонија, а за кои го информирале Тито, отстапувале од трасираниот пат за федерирање на Македонија во рамките на нова Југославија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Со тоа започнало инфилтрирањето на американските воени мисии во единиците на НОВ и ПО на Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Маклин му го пренел британскиот став на претседателот на НКОЈ, Јосип Броз Тито, за федрацијата, имено, дека одобруваат конфедерација меѓу сите балканските држави, непријателски и сојузнички, и по можност вклучување во тој сојуз и на Турција, и дека за нив не е прифатливо и би го спречиле секое "ексклузивно обединување или федерација меѓу Југославија и Бугарија".
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Според нивните анализи, со испраќањето на воените мисии во Југославија, тие успеале да "постигнат воена полза", додека ЕАМ во Грција "не ни донесе ништо друго освен неволи и непријатности".
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Од своја страна, за разлика од Американците, Британците имале свои воени мисии и на територијата на Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Во однос на ова, во телеграмата упатена од Константин Фотиќ до Божидар Пуриќ, се изнесува американскиот став и се истакнува дека „еден од главните помошници на Донован ми рече дека англиската одлука за повлекување на мисиите од генералот Михаиловиќ е донесена без претходна консултација со него и дека Американците не се согласуваат со таа политика.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Мајорот Скот Дикинсон бил првиот американски офицер што бил испратен при Главниот штаб на НОВ и ПО на Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Тоа го потврдува и извештајот од 19 ноември 1944 година на еден американскиот разузнавач, кој во својот извештај се осврнува на одржувањето на Антифашистичкиот конгрес за национално ослободување на Србија, што бил одржан во Белград од 9 до 12 ноември 1944 година.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Но тоа не значеше и заминување на сојузничките воени мисии.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Се планирало мајорот Скот Дикинсон да биде спуштен на територијата на Македонија околу 5 април 1944 година.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Исто така, статијата е објавена и во СССР на руски и на српскохрватски јазик.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Во Југославија инструкцијата била пренесена од страна на шефот на британските воени мисии Фицрој Меклин на 27 и 28 јануари 1945 година.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Од тој момент па сè до крајот на војната членовите на британските воени мисии во своите извештаи од територијата на Македонија секојдневно ќе го запознаваат својот шеф Фицрој Меклин за состојбата во Македонија, а овој извештаите ќе ги препраќа до клонот на СОЕ во Каиро, кој по анализите ги препраќа до Главниот штаб на СОЕ во Лондон, каде што и се креирала британската воена и политичка стратегија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Тоа биле мисиите Монкеѕњренцх, предводена од Џорџ Квајн и Муллигатањнѕ, предводена од Ламби, која требало преку Македонија да замине за Бугарија и да воспостави контакт со тамошните партизани.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
За ова на 22 март 1944 година била испратена телеграма од Одделот за Југославија до британската воена мисија Брејсиноус (Брасеносе), која се наоѓала на територијата на Македонија, при што се укажувало дека било договорено меѓу „Тито, Американците и нас, Американците да ја преземат мисијата при МАКЕДОНСКИОТ ГШ“.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
И покрај фактот што и американските и британските мисии биле испраќани само како воени мисии со основна задача да организираат и изведуваат воени операции во окупираните територии и да овозможат испраќање воена и друга помош за да им се нанесе поголема штета на нацифашистичките окупатори, тие не можеле да не испраќаат и такви извештаи во кои јасно се гледало следењето и на политичките состојби и намери на политичкото и военото раководство на НОВ и ПО на Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Во почетокот на јануари 1944 година му издал наредба на командантот на сојузничките сили во Средоземјето да се повлечат британските воени мисии кои од 1941 година непрекинато претојувале кај Дража Михаиловиќ, а генералот Вилсон се обратил до Врховниот штаб со молба единиците на НОВЈ да ги прифатат членовите на британските мисии кои се наоѓале кај Дража Михаиловиќ и да им се овозможи евакуација за Велика Британија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
На 14 декември Тито испратил телеграма до ГШ на НОВ и ПОМ со која ги запознал дека на „протест на Англичаните и Американците, ние ги оставаме и натаму нивните воени мисии кај вас во Македонија, исто како и советската“.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Тоа, пак,од страна на ГШ на НОВ и ПО на Македонија, во почетокот на декмеври им било соопштено на мисиите.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Во однос на меѓусебните активности се истакнувало дека по неговото пристигнување британската воена мисија Брасеносе би можела да се ослободи "од одржувањето врски" и да им се дозволи целосно да се посветат на "планирањето подготовки и организацијата на одредени операции против железничките линии и други цели во МАКЕДОНИЈА".
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Успехот на единиците на Црвената армија на Источниот фронт, како и напредувањето на британските и американските единици на сите фронтови во текот на 1943 година го навестуваа поразот на коалицијата која се стремела кон "Новиот поредок".
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Во таа ситуација, за британскиот Форин офис биле од голема важност информациите на британските воени мисии што престојувале во Македонија, имајќи го предвид развојот на политичките собитија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Затоа експертите барале да се формира британско дипломатско претставништво, преку кое би можеле да добиваат информации од обучени дипломати за да може навремено да се реагира за одредени настани.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Но секако биле свесни дека е неизбежен идеолошкиот судир со СССР.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
97 Пирински Георги (Георги Николов Зајков) од град Банско. Член на Комунистичката партија на САД од 1924.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Тој барал да се испратат британски воени мисии во Главните штабови и во поголемите единици на сите покраини во Југославија, кои би можеле да придонесат во остварувањето на предвидените британски акции и да послужат како врска преку која ќе се реализираат барањата на единиците на НОВ и ПО на Југославија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Испратените британски воени мисии во Порече имале неизвесна судбина.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Најдобар доказ за тоа претставува реакцијата на Форин офис во време на одржувањето на Првото заседание на АСНОМ.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Тие, во основа, биле запознавани само со неопходните информации за кои одговорните при штабовите сметале дека би требало да ги знаат.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Меѓутоа, сите наредни обиди направени од страна на Британците да спуштат воени мисии во штабовите на четничките единици на Поречито завршиле со неуспех.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Во рамките на оваа задача, секако спаѓало и испраќањето воена мисија и во Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
За разлика од британските воени мисии кои на територијата на Македонија пристигнале во октомври 1943 година, првите самостојните американски воени мисии во Македонија пристигнале при крајот на јуни 1944 година.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
И покрај фактот што САД интересот за Балканот ѝ го остапиле на Велика Британија, сепак, со одделувањето на своите воени мисии од британските и со настојувањето да имаат свои разузнавачи во Југославија и во федерална Македонија зборува дека САД постепено го започнале своето инволвирање во политичките работи на Балканот, иако тоа било само "срамежливо" покажување интерес за работите што се одвививале на Балканот.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Од текот на заседанието посебно бил задоволен британскиот претставник.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
На конференцијата биле присутни и претставници од британската и американската воена мисија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
До октомври 1944 година имало околу 40 членови на ОСС во склопот на петнаесет воени мисии распоредени во неколку територии што биле под контролата на партизаните.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
ГШ на НОВ и ПО на Македонија ги известил членовите на мисиите дека тоа се правело со знаење на Меклин и на Тито.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Треба да се има предвид фактот дека Тито во своите планови за иднината на Југославија сепак предност им давал на териториите кои биле под италијанска окупација (Истра, Јулијска Краина, Трст), а за прашањето за обединувањето на Македонија сметал дека тоа не би требало да се поставува "акционо" додека не заврши војната.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Меѓутоа, одредени шефови на мисиите во своите извештаи не можеле да не се осврнат и на размислувањата на партизанските лидери за иднината на Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
84 Од резултатите на Второто заседание на АСНОМ (28-30 декември), како што известиле британските и американските шефови на воените мисии во Југославија, на заседанието било избегнато прашањето за грчка Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
На истиот беше избран Извршен одбор на Централниот национален комитет на Кралството Југославија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Првите британски воени мисии што биле предвидени за Македонија се спуштиле на 20 септември 1943 година при мисијата Консензус (Цонценцус), која била стационирана во месноста Манастирец на планината Мокра во Албанија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Кралството Југославија ќе стане полигон на којшто ќе се води борба меѓу двете идеологии – комунистичката и капиталистичката, меѓу партизанското движење, предоводено од комунистите, и четничкото националистичко движење, предводено од генералот на кралската југословенска армија генералот Дража Михаиловиќ.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Треба да се има предвид дека членовите на британските воени мисии биле брифирани воопшто да не се инволвираат во политичките дискусии со партизаните и единствено да се ориентираат кон извршувањето на воените задачи.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Пристигнувањето на првите воени мисии на територијата на Македонија треба да се стави во контекст на сѐ позасилената активност на единиците на НОВ и ПОМ на територијата на Македонија при крајот на 1943 година.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
На 15 јануари 1945 година до американскиот шеф на воените мисии во Белград е доставен список на членовите на АСНОМ избрани на Второто заседание на АСНОМ.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Секако дека присуството на британските воени мисии на териториите на Албанија и на Грција, кои се движеле во пограничните подрачја со Македонија и биле сведоци на борбите на партизанските единици со Италијанците, Германците и Бугарите, имало влијание да се побара испраќање воени мисии во Македонија во единиците на НОВ и ПОМ, за да можат да се запознаат со сето она што се случувало на територијата на Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Сè до октомври 1943 година, на територијата на Македонија Британците немале свои воени мисии и агенти кои би можеле непосредно да видат и да известат што навистина се случува.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Тоа биле првите интерни независни информации за состојбата во Македонија од американски известувачи.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Британските воени планери, кои пристапиле кон реализацијата на плановите на политичките планери на Форин офис, уште во средината на 1943 година го отпочнале процесот да пронајдат луѓе кои би биле испратени во Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Имајќи предвид дека народноослободителното движење од самиот почеток беше оставено само на себе, без никаква поддршка од која и да е западна сила, тоа му даваше право да презема активности што беа од негов интерес, без да бидат известени претставниците на британските воени мисии при ГШ на НОВ и ПО на Македонија или американските претставници распоредени во единиците на НОВ и ПО на Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Вториот извештај заслужува собено внимание бидејќи се однесува на опсервациите на Патрик Хачисон Еванс, член на британската воена мисија за делот од територијата на Македонија во рамките на Грција.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Со пристигнувањето на првите британски воени мисии на територијата на Кралството Југославиј,а британската дипломатија ќе започне да ги помага сите оние што се бореле против нацифашистичките окупатори, а со тоа и да го трасира својот пат кон идната поделба на Европа на интересни сфери.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
ОДГЛАСОТ НА НАРОДНООСЛОБОДИТЕЛНАТА ВОЈНА ВО МАКЕДОНИЈА ВО САД ВО 1942 ГОДИНА
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
85 Се однесува на демонстрациите на воените единици во Скопје, кои барале заминување на Солун наместо на Берлин.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Текот на заседанието со посебни внимание бил следен и од присутните членови на воените мисии во Македонија, а посебно од шефовите на британската и американската воена мисија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Тие со посебно внимание го следеле текот на заседанието, посебно говорите на македонските и југословенските политички лидери.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Присуството на британските воени мисии на територијата на Македонија им дало можност самите директно да се запознаат со придонесот што единиците на НОВ и ПО на Македонија го давале во борбата против нацифашизмот.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
На територијата на Западна Македонија, во периодот од септември до декември 1943 година, дошло до формирање на поголем број партизански одреди, а на 11 ноември 1943 година во с. Сливово била формирана и Првата македонско-косовска народнослободителна ударна бригада.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Неуспехот се должел главно на погрешните информации што биле доставени до британскиот клон на СОЕ во Каиро, имено, дека четничкото движење има голема потпора на територијата на Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
ГШ сметал дека нема потреба од нивно присуство, особено што одделни членови на британската и американската воена мисија доаѓале во допир со „реакционерните“ елементи, ја клеветеле нова Југославија и се занимавале со растурање пропаганден материјал.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Имено, во текот на септември 1942 година, ОСС и СОЕ успеале да ја договорат заемната соработка.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Во прилог на ова оди и донесената одлука од страна на ГШ на НОВ и ПО на Македонија во декември 1944 година, британските и американските членови на воените мисии да ја напуштат Македонија, бидејќи се сметало дека нивното присуство по завршувањето на војната веќе не било потребно во Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Овие извештаи се посебно интересни бидејќи даваат слика за социо-економските услови во Македонија непосредно по ослободувањето.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
74 За ГШ на НОВ и ПО на Македонија ослободувањето на Македонија значело и сигнал за напуштање на територијата на Македонија од страна на британските и американските воени мисии.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Во телеграмата, и во овој случај, многу внимателно се истакнувало "дека таа одлука во никој случај НЕ Е насочена против Вас или Вашата мисија, туку е преземена од причини што немаат никаква врска со Вас или што се поврзани со Вас.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
На заседанието присустувале и шефовите на британската и американската воена мисија во Македонија, Милер и Дикинсон.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Што се однесува до сугестиите за британската идна политика на Балканот, нивниот "единствен конструктивен предлог" е формирање на "конфедерација на овие земји".
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
На конгресот присуствуваше и капетанот Менсфилд, член на воената мисија на САД.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Треба да се има предвид и фактот дека британските воени мисии биле задолжени за опсервирање и инволвирање само во воената ситуација и освен парцијални известувања за политичките цели на македонското политичко и воено раководство тие не се ангажирале на анализирање на политичката ситуација и дословно се придржувале кон директивата добиена од претпоставените.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
По пристигнувањето на првата британска воена мисија на територијата на Македонија започнало и пристигнувањето на првите пратки со воена опрема, како и со санитетски материјал, облека и др.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
ДА - МАКЕДОНИЈА ВО ЈУГОСЛОВЕНСКАТА ФЕДЕРАЦИЈА НЕ - ОБЕДИНЕТА, НЕЗАВИСНА И САМОСТОЈНА МАКЕДОНИЈА Парцијалните извештаи од раководителите на британските воени мисии за политичките ставови на македонските политички и воени раководители, како што видовме, ја подигнале мобилноста на британскиот политички естаблишмент.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
По пристигнувањето во Македонија, американскиот шеф на воените мисии, мајорот Скот Дикинсон, за првпат независно од британските воени мисии во Македонија започнал со испраќање извештаи до своите претпоставени во Белград за она што се случувало на територијата на Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Меѓутоа, треба да се има предвид дека испраѓањето на првите британски воени мисии на територијата на Македонија не било поврзано со партизанското движење.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Меѓутоа, треба да се има предвид дека британската политика во текот на Втората светска војна била, како што известува Черчил, „да го вооружи секој оној што можел да убива Германци“, без разлика на нивните политички програми.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
277 Несомнено дека претседателот на Националниот комитет на Југославија, Јосип Броз Тито, морал да ја смири настанатата ситуација.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Во почетокот на март 1944 година, во британските и американските воени кругови започнале дискусиите за стационирање на територијата на Македонија на првата американска воена мисија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Британските воени мисии од септември 1941 година биле присутни во штабот на Дража Михаиловиќ и во некои други негови единици, на кои им испраќаа како воена така и материјална помош.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Првите британски членови на воените мисии ќе бидат испратени во Грција и во Југославија од средината на септември 1941 година.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Но Американците биле свесни дека Британците не се искрени во нивните информации за она што се случувало на територијата на Кралството Југославија и пошироко во рамките на Балканот.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Нивните извештаи станале особено актуелни кога "воскреснала" идејата за обединување на Македонија, а секако и поради информациите за можноста да се формира југословенско-бугарска федерација.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
За ангажирање на единците на НОВ и ПО на Македонија во реализирањето на таа цел, но под раководство на британските експерти, британскиот политички естаблишмент препорачал да започнат подготовки за испраќање воени мисии на територијата на Македонија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
По добиените информации од мисиите, воените планери можеле да ги лоцираат основните жаришта на партизанското движење.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
130 Кон средината на септември 1943 година, во Врховниот штаб на НОВ и ПО на Југославија пристигна англо-американска воена мисија со членот на Британскиот парламент, генералот Фицрој Маклин. 132 Статијата беше објавена во одделни брошури на англиски и на српски јазик во сојузничкиот печат.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Во извештајот од 22 јануари 1945 година американскиот разузнавач ја запознава својата централа со македонските територијални прашања.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Некои од нив биле убиени од страна на бугарските воени и полициски сили, а некои биле фатени и предадени на Германците, потоа пренесени во Скопје, а оттаму во Софија, каде што биле распрашувани од агенти на Гестапо.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Меклин настојувал од врховниот командант на НОВ и ПО на Југославија да добие одобрување да се испрати воена мисија во Македонија, но Тито, од засега сè уште непознати причини, тоа го одбивал.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Дража Михаиловиќ и четниците биле промовирани како единствени носители на отпорот во Југославија, и покрај тоа што на другата страна се наоѓале партизанските единици, кои биле организирани и раководени од Комунистичката партија на Југославија.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
И по ослободувањето на Македонија, претставниците на американските воени мисии продолжуваат со следењето на состојбите во Македонија, не само на политички и воен туку и на социјално-економски план.
„Македонија низ нишанот на САД и Британија“ од Тодор Чепреганов (2012)
Десеттиот ден од почетокот на големата битка за Грамос, со одобрение на генералот Ван Флит, шеф на американската воена мисија во Грција, авионите фрлија напалм бомби...
„Големата удолница“ од Петре Наковски (2014)
САД за четирипати го зголемија персоналот на американската воена мисија.
„Небеска Тимјановна“ од Петре М. Андреевски (1988)