ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Меѓутоа, оваа револуција се случи мошне доцна, зашто западните империјализми веќе започнаа да ја распарчуваат Отоманската империја, како и вирулентниот грчки, српски и бугарски национализам кои ја предизвикаа Балканската војна, во 1912 година.

На почетокот на векот го доживеа падот на Отоманското царство, па се провлече низ Балканските војни, па првата, Втората светска војна, но дотогаш никој не ги гибаше козите. Си врвеше векот со нив.

Од Балканската војна сум војник, седум рани носам, и сега уште служам, кмет, на народот житото му го грабам.

Во Кавадарци била формирана комисија како месна власт во градот и месна вооружена полиција.

Наместо ослободителни, балканските војни станале освојувачки.

Ниту една од војувачките страни не го почитувала правото на македонскиот народ за национално определување и формирање на сопствена држава.

Само два дена по почетокот на Првата балканска војна, на 20 октомври 1912 органите на Османлиската власт се повлекле од Тиквешијата.

Којзнае дали беше жив тој Турчин во далечниот Стамбол кога пристигнав во Чифлик за да проверам каде сум најдена.

Турчинот што го поседувал тој дел на полето по Балканската војна заминал за Стамбол.

До Балканските војни, првата и втората, Сојузничката против Турците и Меѓусојузничката, кога Србија и Грција стапија во сојуз против Бугарија и до крајот на првата Голема војна, светската, на местово на денешниве ливади под шумата се простираа надалеку прочуени лозја. Но војските и филоксерата ги уништија.

Bo барањето на што поубедлива документарност при интерпретација на личните и општи судбини, зафатени од виорот на Балканските војни и Првата светска војна, покрај кажувањата на десетина преживеани учесници од Македонија (со кои успеав да се сретнам во Битола, во Солун, во Берово, во Горно Коњаре, Скопско, во Ваташа, Кавадаречко, во Слојштица Демирхисарско, во Жиово, Мариовско, во Претор, Ресенско и т.н.) ненадоместлива помош ми беа и белешките на учителот Милорад Марковиќ, односно неговиот „Воен дневник“, којшто во еден поголем дел е воден на боиштата во Македонија.

Гласот, оној негов или на некој што е невидлив, прашува со нагласени согласки што ќе види и тој се сеќава на сѐ што гледал во куќата како дете: сабја кулајлија со вткаени букви од сребро во канијата - Смрт или слобода, стари црковни книги од времето на минатовековната игуменија Минадора, француска или германска кацига од времето на Балканските војни, турски тепсии со богати шари, ископани и начнати римски или такви некакви фигури на светци и војници, шандани, кандила, ками.

Ибраим Ибраим раскажувачот на овој настан од Балканските војни, ако е точно она што ми го рече еден негов подалечен роднина , умрел во Цариград од воспаление на белите дробови.

Дури и оној внук на синот или на внукот на зографот од првата половина на деветнаесеттиот век, иако сега издуван, јунак и артилерец во српска или бугарска батерија од балканските војни, седеше под сенка со чанак попара пред себе, давеше муви во реткото млеко и мавтајќи со лажицата пееше со децата.

Камилски како да сакаше со овој проект да го привлече вниманието на властите кои ја продолжуваа традицијата на искоренувањето на османското и турското од балканските војни, во текот на целиот XX век, но, секако, дека тој си имаше свои различни аргументи кои сакаше да ги сподели со Татко, когошто го сметаше за голем авторитет по ова прашање.

Бурните настани на Балканот и во Европа во времето на падот на Османската Империја, со балканските војни, па Големата светска војна, влијаеја многу посилно во патот на судбината на семејството отколку Татковите цариградски планови.

Меѓутоа Климент Камилски не сакаше да наседне на идеологизацијата на османскиот период, чија виктимизација започнува од балканските војни, кога вредностите на заедничкото наследство ќе бидат доведени во прашање.

Политиката на асимилација и ширење на т.н. „национална грчка свест“ Грција од самиот старт по независноста, па со добивањето на половина македонска територија по балканските војни, беше и сѐ уште е многу агресивна, а начините на спроведување на истата – безмилосни.

Само ако погледни човек што ни се случува нам, тука во Битола, каков пад во последниве 20тина години од времето на балканските војни, па светската војна која ги зовре европските мозоци!

Тоа е време кога големите империи се престоруваат во урнатини, време на почетокот на ХХ век, време на балканските војни, на Првата и Втората светска војна, на раѓањето и падот на комунизмот и на сталинизмот и на неговите балкански варијанти.

Низ животот на Мајка, кој се одвиваше речиси во целиот тек на дваесеттиот век, се збиднаа и балканските војни, Првата и Втората светска војна, раѓањето и падот на комунизмот на Балканот, како и она на сталинизмот, распадот на Југославија, создавањето на Македонија, транзицијата од социјализам во капитализам.

Му се молам на бога да ме врати здрав и жив дома, како тебе во Балканските војни...“

Учителот Стамен потекнуваше од семејство кое во сите војни се обезглавувало, но пак некој, како израсток од пресечено дрво, го обновувал родот: прадедото му загинал во борба со турските зулумќари што го ограбувале селото; дедо му загинал како комита во Илинденското востание; татко му учествуваше во Балканската војна, и по протерување на Турците, отиде во Солун да работи каде што го поведе и Стамена да изучи некоја школа.

И дека поради сето тоа, се одбива било какво менување на границата утврдена по Балканските војни и не се отстапува од тоа, освен со сила.

Дедо беше минал повеќе од половина живот во Отоманското Царство и не познаваше граници какви што никнаа за време на Балканските војни.

А самите настани што потоа следувале, как што се анексијата на Босна и Херцеговина од страна на Австро-Унгарија и Балканските војни од 1912/13 година, биле потези во таква игра во која Русија и Централните сили ја примениле политиката на одмерување сили на Балканот.

Она што се случувало во средината на 1944 година, под влијание на победите над силите на Оската, според експертите на британското Министерство за надворешни работи, "повторно ја оживува руската традиционална политика".

Оти, токму од тој ограничен перспективен агол на човековите инстиктивни воени дела, токму од аголот на тие инстиктивно артикулирани настани и ситуации за време на патувањето, низ тие доживувања на јунаците од ова дело, низ резонансите кои ликовите ги рефлектираат без да се свесни за тоа, авторот ќе успее да отслика една цела епопеја на бедотија на Балканските војни...

Поточно, во средиштето на воениот кошмар на Балканските војни.