ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Ами... зошто ќе ѝ е само за неколку дреи. Со рацете зафаќа од езерото и така прска, стегајќи го со колената фустанот да не ѝ се намокри.

Белите капки вода како бисерни зрна удираат по потсушените дреи, се распрскуваат и завчас се впиваат во нив.

Покрај брегот со високи трски и наколку колипки, патот води по кривулестата линија што ги разграничува птиците на оние што летаат над земјата и оние што летаат над водата, сѐ до првата населба во која нашле засолниште преживеаните од војната, живуркајќи повеќе од езерото одошто од земјиштето.

Тука беше, првин, неговата цариградска диплома, со која стана кадија, па нејзината нострификација во монархистичката родна земја, па потоа нејзината валидност од времето на окупацијата, во градот на истекот на реката од Езерото.

Во новата земја, на другиот брег од Езерото, Југославија односно Македонија, Татко нѐ спаси од фашизмот и подоцна од сталинистичкиот комунизам.

Пиев од езерото старо милиони години колку за еден век.

Да го поминат мостот, да се префрлат на другата страна од езерото, да ја фатат планината, да се скријат во грмушките, во честарот... а авионите долетуваа од кај планината Бела Вода, правеа полукруг и во низок лет пукаа, фрлаа бомби, гранати, оган над рамницата, чад, викотници, лелекања...

Сѐ што се случува во селото: добро или лошо, се случува на него: преку него врват и свадби и свадбари, и погреби и музики, и арамии и војски, по него во селото доаѓа една власт а си заминува друга, по него се испраќаат и пречекуваат луѓето за војници, печалбарите по светот; на него седнуваат старци и старици да се топлат на сонцето, на него везилките од селото се собираат да везат и пеат; на него се читаат наредбите на власта, по него се тркалаат бочви за да киснат во езерото; крај него се садат муренкови стебла за сенки; на него говедарот го собира добитокот за пасење; којшто ќе дојде од градот или околните места да купува и продава, на него купува и продава; тесните сокаци: одат кај ќе им текне; се кршат, се извиваат, се провираат меѓу куќите, кружат и пак одново се враќаат и излегуваат на широкиот пат крај езерото; по отпадоците што се фрлаат на нив, се знае која куќа што готви за јадење која што заклала; која бара заскитан добиток или деца, во која се веселат, а во која водат војна; по тие сокачиња, ако си невнимателен, можеш да се чукнеш во столче, во синија, во каца, во кош, во тезгере, да се слизнеш на лушпа од тиква, од лубеница, од лепешка; да цапнеш во бразда што одненадеж ти излегла, да се сретнеш со натоварено добиче со кое не ќе можеш да се разминеш; да ти лавне одненадеж од некоја порта куче, да те запраша некој кој си и кај одиш, да те викне некој што започнал сам во дворот да пие; низ нив и зиме и лете струјка ветер од езерото и шишти како низ тутурка, како низ оџак; галеб кога ќе се најде во нив, креска како да се загубил; боите на куќите: сината: луѓе вљубени во езерото, во мирнотијата, во спокојот; мудри, темелити, неизбрзливи во ништо, сигурни во она што го прават и говорат, верни на она што го преземаат или ќе го наумат; добри, предобри, душицата како на дланка да им се гледа; засакаат ли нешто - се врзуваат за него трајно и за век, како што се врзуваат земјата и историјата; зелената: скитници; непостојани во сѐ: во потфатите, во работата, во мислите, во духот, во зборот; она што го започнале денеска да го кажуваат, ќе го завршат вечер, утре, или никогаш; не држат многу за ред, за збор: зборуваат за работи што не им се доволно јасни, одговараат на прашања пред убаво да размислат, решаваат пред да бидат наполно сигурни; слобода и ширина имаат во сè; жените со рулче на раце или на босици седат на прагот; децата им мочаат кај им е ќеф, седат на прагот или скитаат по сокаци; очите им играат како во масло.

Спроводниците од началството настојуваа што побргу колоната да тргне; жените одеа по колоната, заграбуваа вода од езерото и стркаа по нив за живо-здраво враќање дома, зашто знаеја: по секоја војна, во селото црни шамии се носеа и се раѓаа посмртчиња.

Се оддели од езерото и се упати кај Царјанка дома. Додека тој ја прашуваше, таа само плачеше: „Прости за сѐ... Ме пече душава за Трајан...“

Она што ми направи впечаток уште тогаш, на самиот почеток на изградбата, беше тоа што никаде не постоеше фотографија или филмска снимка од населбата Долнец онаква каква што беше пред потопувањето од езерото.

Некогашниот здрав пат беше покриен од езерото, а новиот, сечен вдолж од багери, оди по мевот на сувиот рид, сув, само по некоја дива круша.

Есен е, а беше крај на пролетта кога го закопав Борко на гробиштата во Долнец. Беа шест гроба над водата од езерото, нашиот седми.

Додека чекоревме крај кристално чистата река која излегуваше од Езерото, како верно чедо кое го продолжуваше својот пат кон бескрајот, кон морето, во Татковата свест, среќен што Мајка му го спасила ракописот, се всади мислата што постојано ги опседнува емигрантите меѓу заминувањето и враќањето, меѓу заминувањето и останувањето во туѓина. ***

Со два зембила храна и голем билнак вода, појдовме во куќата на баба ви, подалеку од Езерото, во пределот на градот под грчките војници.

Ги наполнив зембилите со остатоците од храна, наполнив еден бинлак вода од Езерото и среќно се вратив кај вас, во куќата на баба ви. И така, деца мили, уште еднаш се разминавме со смртта...

И кога, во чаршијата, од доверливи пријатели, дозна дека на реката што истекуваше од Езерото ќе се градат хидроцентрали, предвидувањата за крајот на патот на јагулите стануваше реалност, во него повторно се разбуди преселничкиот ген.

Тоа можеби најмногу ѝ успеваше и кога ја минавме границата и се најдовме на другиот брег од Езерото.

Оди сине, оди. Ме оставија моите, чиниш сираче, ме оставија, како птица откината од јато, кога одлетаа кон Цариград, ме оставија на брегов од Езерово, без нив да самувам, копнежот да ме срони.

Да пробијат тунел под планината за да ја користат водата од езерово за хидроцентрала...

Игор Лозински, кого судбината го беше казнила на горкиот егзил во светот, напуштајќи ја Русија во пламен, најде последен пристан на истекот на реката од Езерото.

Во централното место на колекцијата беше експонатот за патот на јагулите, од Езерото до Саргаското Море и назад, со макетата на далјанот, со препарираните јагули, фатени на заминување и враќање, со сите показни индикации за нивната миграција.

Водата тивко истекуваше од Езерото. Царуваше чудесен спокој на самиот извор на денот, на светлината.

Нѐ оддалечуваше засекогаш од Езерото.

Од 1961 година, кон крајот на август, во овој мал град се одржуваат Струшките вечери на поезијата: на мост на истекот од езерото, каде што се формира Црн Дрим, се читаат песни од поети од светот, таму каде што јагулите-женки го почнуваат своето патување кон Средоземното Море потоа кон Саргасовото Море, кога се ближи времето на затворање на животниот циклус.

Дедо ти немаше сила што можеше да го оддели од Езерото.

Сѐ зависеше како ќе тргнат работите на изградбата на првата хидроцентрала и брана на реката на истекот од Езерото.

- Невесто, - се обрати како некогаш побратимот на Мајка - ти донесов пастрмка и јагула од Езерото.

Убаво го означи патот на јагулите од Езерото до океанот и назад. Направи и макети на далјаните.

Во собата блескаво надојде светлината, како директно да се рефлектира од езерото, кое се подаде пред нашите очи во сета своја долговечна убавина.

Го уби пушењето. Здравјето и како блудник.

Одоздола ни се јавува водата од езерото.

- За нас жителите од езерово најголема чест е да не проголта кралот Вок и да не претвори во опашка од златна риба со која си ја чешла косата.

Кога ќе поминете на полноќ крај палатата што се наоѓа на центарот од езерово, тропајте колку што можете посилно.

Да, се разбира, до паѓањето на мракот ќе совладаме, а во текот на ноќта нашите единици ќе ја заземат таканаречената Африка, западно од езерото.

Му се случи еден ден и ова: наеднаш, во мислите здогледа изграден еден голем сарај, токму на грлото од езерото, а распнат беше сарајот врз еден дрвен мост кој спојуваше брег со брег од реката што истечуваше од езерото.

Потоа појде кон реката. Со навиката од езеро, првин цапна неколкупати покрај брегот и си ги иструга петиците од тврдите крајбрежни камења.

Врз едно невидливо катче од езерото, како непозната трпка врз телото, помина бледо, лесно разбранување.