ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Од репарациите од војната, од сиот здружен труд, одржуван со сила, со ударнички значки и ордени, со пароли, немаше големи резултати.

Уште не беше стивнал стравот од завршената војна, жртвите, логорите, депортациите, а веќе стануваше нова реалност стравот од војната против козите.

Не ќе е добро, според овие одговори, во ниедна варијанта да му се суди на Чанга во присуство или во отсуство, жив или мртов, зашто со ова конечно ќе се придонесеше Чанга дефинитивно да стане козји светец, дури и да го надмине славењето на хероите од војната, дури и сегашните главни водачи.

А таа навика сигурно му е од војната.

Толку недели и месеци морал да носи токму такви тежини на десното рамо! (Добро, тој никогаш го нема спомнато тоа, но мајка ми ми има раскажувано за неговиот пријател Словенец и за цевката од минофрлачот што Даскалов честопати ја земал на своето рамо за да му помогне.

Песните и паролите не ни беа туѓи. И таму, во далечните романски градови, во кои нѐ одведоа за да се спасиме од војната, само за војна ни зборуваа нашите воспитувачи.

По полето се гледаат расфрлани черепи и човечки коски, шлемови и штикови од војните минати.

50. И вистина, веднаш по Востанието, по студентските бранувања за српско-бугарско зближување за сметка на Македонија, беше потпишан таен „Сојузен договор помеѓу Кнежество Бугарија и Кралство Србија“ на 30.3.1903 год. со „Заклучен протокол“ од следниот ден, каде што рускиот император се признаваше како арбитар за сите спорни прашања што би искрснале во врска со придобивките од војната со Турција.

Но Бугарите не се од таа категорија: тие ќе објават војна само тогаш ако има некоја држава што да им ги обезбеди плодовите од војната.

Инаку беше обичен борец. Загина првите денови од војната.

Им правеа куќи на погорелците од војната.

Стариот го чуваше и се подгордеваше, им раскажуваше на пријателите за виорливите денови од војната, најзанимливата и врвна точка во животот негов.

Ѝ велеше дека го чека Јована Дамчески да се врати од војна и дека кога ќе се врати тој, таа одново ќе си стане лична и млада и тогаш ќе се венчаат со Јована.

И чекаше, седеше пред колибата наутро до навечер и вардејќи на Пазарџиски Пат и на Голем Пат, по едниот или по другиот, чекаше да се врати Јован од војна.

Случајот го поврзуваше со слични такви случаи од борбата и беше неможно тогаш да го запреш, пациентот нека си умре тој ќе раскаже за сѐ, во подробности за тие страшни фортуни од војната.

Се говореше дека бил специјално одреден во домот, со задача згрижување на децата од војната.

Ама, времињава не се арни, Томе, гледај шо се случува прво низ цела Европа, а и ние македонците тука од војни, ропства и поделби глава не можиме да крениме.

Во минатото, владејачките групи на сите земји, иако можеле да го утврдат заедничкиот интерес и според тоа да го ограничат уништувањето од војната, се бореле едни против други и победникот секогаш го ограбувал поразениот.

Меаните и ановите се празнеа од веселите бегчиња вратени од војна: тие таму пушеа наргиле, се фалеа со подвизите и кршеа по некоја чаша.

Лежи од војна световна, лежи — и веќе земјосал — силно го тага изела задека тука загинал.

Најмногу навикнати на туѓи господари и знамиња, а најмалку на своето, на ста­рото древно знаме уште од војните на Скендербег, во 15 век, тие често го криеја, во чеизот на невестите, во двојни­те дна, под подовите, го соѕидуваа, со надеж дека слободата ќе го развее.

Ги извади разните документи од турско време што ги имаше донесено со себе и оние што му ги даде игуменот и кметот, во кои се гледа дека манастирот и селата околу него: Езерец и Пискупие, плаќале данок и царина во Охрид, односно Охридска каза, а не во Корчанската каза со која манастирот се граничел во Турско време; дека пасошите на населението од овој крај се ваделе во Охрид; дека ревизија на алкохолните пијалоци во манастирот ги вршела даночната комисија од Охрид; дека плаќањето за ослободување од војна обврска се вршело во Охрид; дека пописите на приходите и расходите на манастирот, ги вршеле црковните власти од Охрид; дека во потврдите за исплатени пари на мајстори од селото Езерец што го обновиле манастирот, стои:

„Тие од војнава не знаат ништо“, светнаа јадрите заби, „Кои тие?“ праша тогаш.

Еве ова за првпат ти го велам.

Постојано повторуваше дека не би сакал ни случајно, синот и таткото да се најдат на две спротивставени страни.

Дека ќе нѐ одбрани од војна Англискиот крал.

„Жртва на својата лековерна совест! Да, и на својот страв од војната во која не сакаше да учествува.

Овој камен одгатнувал народи кои ја напуштале историјата, ја обликувал силата со која напуштените огништа станувале освета, им ковел мечови на воините и сам носел меч, но никогаш не се вратил понижен од војните.

Држење на пролите во континуиран страв од војна и набљудување од Големиот брат, вовлекување подмолно на систем на фашизам од задна врата, оков на нашиот врат.

Оливера ми кажа дека некои деца биле уште уплашени од војната и дека не можат да спијат, а кога ќе заспијат викаат во сонот и бегаат од постела, се кријат под креветите, некои само да чујат брчење на камион или трактор, и ќе почнат да скокаат низ прозорците, си мислат авиони и тенкови идат и ќе се пикаат по грмушките, ќе се тресат ко пилиња, негователките ќе ги бараат, а тие ги затвориле ушите и очите, само устите им стојат отворени, ама пак не се оѕвиваат, не се кажуваат; оти не се оѕвиваш ми вели Горачинов, кај беше досега отидена, ме прашува, по ортомата своја, му велам, и јас не знам кај бев, а надвор се смеат, на вратите од кабините ни напишале ,То долапи ефтихијас"18 и се смеат,

А што ти е Оливера, ми вели. Другарка од војната, ѝ велам.