ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Се спремав да одам со Миќо на средсело и сега одеднаш треба таму да мислам дека чевлите ми стојат грдо, а тоа значи да не се чувствувам сигурен од самиот свој темел.

Без да покажат и најмала тревога, гостите се запатија кон Тодоровата куќа, која сега не беше на крајот, како дедо Волчевата, туку токму на сретсело.

— Е море, си ода, бацко Толе, си ода, бре, млада су, ми се сака да носа, да јада локумчиња, шиќерчиња? — му одговори таа слободно и му намигна со левото око. — Зар тебе не ти се каснуа пиленце?

Во тоа време јузбашијата им ја пренесе на аскерот наредбата за ќотекот и овој ги грабна пушките за цевки и се втури во купчето народ, та почна немилосрдно да мава каде што ќе му се згодеше. Со плач и пискотници се разбегаа жени, деца, луѓе и на сретселото останаа само тепаните.

Кога се разбра таа работа, ниеден полчишец таа зима не прејде преку река да ги вознемирува Дунчани.

Претепаните ги одвлечка аскерот во авурот.

— Им рече еден ден на сретсело. — Ќе го обеса секого кој ќе наврти да и брка Дунчани од Раково.

— Ти, Марије, си одиш со Мушона, а? Змија лута ќе те клукне, ќе те обеса на сретсело, да знајш? — ја судеше еден ден Толе во Бзовиќ дваесеттодишната убава чупа Марија Милетова од Старавина, за која разбра дека му се подала на Мушон Евреинот што држеше дуќан во Старавина за некакви си прстенчиња, грлувчиња, мониста и други ѕрнѕурки.

Низ отворените прозорци долетуваа зборовите од востаничката песна: „Ај, излези, Ѓурѓо, на сретсело, да ги видиш, Ѓурѓо, мори, комитите!...“

И машко и женско, и мало и големо, и христијанско и турско, христијаните крстејќи се и во истото време изговарајќи Господ да го дочува во живот Лазора, а Турците, на чело со Тахир бег Јаузоски, кој и заборави да го прошетува Мурата, Ај анасана, ај џган, уште од раното се купчат на портите, на срецело пред дуќаните Акиноски и на чешмата, на бунарите, во дворот и на чардакот Акиноски и само за тоа зборуваат: минатата сабота токму во време пладнина, нивните мажи, главите на сојовите, се нашле таму во Прилеп, на Али Чаир, за со свои очи да се уверат во силата Лазорова, и за потоа со свои очи да го видат нештото кое тука, на лице место и пред сета насобрана народија, ќе му го прекинеш животот на човекот, а кое не го стори тоа, не го однесе на оној свет, само затоа што е Лазор голем и силен како никој друг на земјава, па ножот и куршумите, кога влегле во месото негово удриле на коските и тука се запреле.

Тоа брзо се расчу и сите кои беа отидени во потера по Симиќа, за час се најдоа на срецело.

А кога не се најде трага ни од Хаџи Ташку со дружината, ниту, пак, од некои други ајдути, ко се дораздени убаво (небото изгреа ведро и дури и повцрвено од сношти, но сега на другата, на источната страна; и што удри една цибрина, срцето на човека да му распукне во градите) сите одново се собраа на срецело.

Порано, до пред десетина години, овдека, на срецелово, секогаш, во секое време на денот, имаше некого. Сега, меѓутоа, сосема е пусто.

Таму, на сретселото, на чешмата, завари неколку момички, во друштво на помали братчиња и сестрички лееја вода за вршачите.

И само затоа што речиси во истиот час, веднаш штом го пренесле кај делениците Акиноски, Јосиф Акиноски, со усвитен нож му направил операција, му ги извадил куршумите.

Потоа ги отераа на срецело и на секого по гол газ, на очиглед на луѓето, му удрија 25 стапови.

И домашните мажи, за да не го гледаат тоа, то ест за да не ги гледаат жените така засукани, намерно излегуваа на полето, или го поминуваа денот, во меѓусебни разговори, на сретселото.

Потоа со Ујдаа и со камења, разоружани, ги спопашкаа прудолу низ оградите.

Има три мали пенџериња (едното гледа на југ, на дворот и гумното, другото, западното, преку сокакот на авлијата и во портата Јаузоска, и третото гледа на север на сретселото: четвртиот, источниот ѕид е внатрешен и ја одделува одајата од другите простории во куќата која е сета на едно рамниште - приземна) и сите три се зарешетчени со железни прачки дебели колку прст.

Тогаш Потковицата беше завојувана од фашистите. Фашистички војници и полицајци, заедно со нивните палатки имаше насекаде низ Потковицата, дури и на срецело.

Нивна е заслугата што и ден-денешен во населбата, и во најжешко лето, три чешми, низ месингени шепурки, истураат студена вода - една на срецело, друга пред портата на Јанческите, а третата на влезот во населбата, пред Велјаноските.

Беа дојдени божем за да вршат маневри, а всушност ги прогонуваа нашите партизани и вршеа реквизиција на новоовршеното жито.

Она пладне, кога војната беше оттатнета, а нејзините сенки сѐ уште стоеја во изгорените куќи на нивното село, и во разурнатите мостови, и во разодградените плотишта, а по селските сокаци се тркалаа празните картонски кутии од УНРРА, и селаните се облекуваа во половните американски карирани виндјакни со неминовната црвена шарка, и кога двете селски бакалници беа прекрстени во Кооперативни сектори, а секој нивни ден се завршуваше со по една фронтовска конференција, на која тие по двајца-тројца продолжуваа да се запишуваат во Задругата; она попладне, во кое исто така мнозина, продолжувајќи да немаат доверба, а и Змејко беше меѓу нив, обично молчеа, за сето време, сите тие денови, и додека се меткаа по цел ден по средселото, а и вечерта на конференциите, а дури после си се разотидуваа кон дома; она попладне, кога ќе им станеше чудно ако речеше некој дека оваа вечер нема да има конференција, толку чудно и толку пусто, што дури и самите би ја закажале неа, она додека исчекува задружниот курир - поранешениот пандур, - пак да притропа со барабанчето по сите мегдање од селото и се чудеа што уште го нема; во таа тишина, во која стоеја зачмаени на средсело сите мажи, а меѓу нив само ретко ќе пробечеше некој глас, кој можеше да бара или огон, или тутун, кој ниеднаш не кажуваше ништо повеќе: тоа пладне, во кое подоцна се насобираа сите крај една лимузина и еден џип што пристигааа од градот, носејќи уште една од сите оние делегации, што доаѓаа на конференциите и постојано им го зборуваа сѐ тоа пак тоа, сега од колите излегуваа луѓето и се поздравуваа со селаните со онаа неприфатена, одгатната фронтовска желба за приближување и Змејко уште на прв поглед го препозна онојго.

На сретсело веќе носат трески.

И една лоша смрдеа се шири наоколу: на сретселото, меѓу куќите, низ куќите, низ цело село.

Утрото идат и кај мене луѓето. Мажи, дербедари, одат по куќите, ги фаќаат кучињата. Ги врзуваат, ги одврзуваат и ги носат на сретсело.

Ги прејдува сите потоци и се искачува на небото и пак слегува над селото, на сретселото.

Веле стои на пештера, тој ми вели ем говори: „Ај станујте, мој другари, фашистите сардисаа, сега за нас живот нема, живи ќе нѐ изваќаат“ Сите тогај се пробија, се пробија, куртулија, другар Пецо ни погина – фашистите го фатија, главата му пресекоа, долу село ја снесоа, долу село во Габровник, во Габровник на средсело.

На Вилка ѝ навеза ли ново кошулче? — ја праша Доста Бојана со која никаде не се делеше, та дури и на Велја сабота навалија двете еден котел, да приперат нешто ситно од децата и да набелат некоја нова нивна кошула, оти утре треба да се излезе на сретсело, а дал господ, тие двете се „брези магарици" и сите витолишки во нив ќе гледаат, а особено нивните деца: како се облечени и наружани.

Ете, на таков Велигден после изгревањето на сонцето, се најдоа пак Бојана и Доста на сретсело.

Дури вчера старите се занимаваа со црква и причест, младите со готвење погачи, мазници, благи ракии и мезиња, денес уште од утринта секоја млада, секоја стара, ќе се токми, ќе се ружа, според возраста, за на сретсело.

И убаво свиреше Крсте, та штом го рече „тешкото“, и самиот Пере се фати на танецот и почна да се крши и врти како што се кршеше на сретсело кога правеше ќерамиди.

Помина ручекот велигденски, се најадоа мажите, се напија, дојдоа пак жените да ги земаат тепсиите и се надуја гајдите на сретсело.

Бидејќи сите овие подготовки беа направени кај свадбарите навреме, затоа ги видовме на сретсело да одат по невестите и, ене ги, веќе стигнаа пред портата на Рожденката.

На сретсело пак се сретнаа и ги изменија картите со вино и шишињата со ракија.

Тука и на орото на сретсело треба да се покаже мајсторлакот и трудот од цела една година: која девојка навезала поубава кошула, искала поубав прегач, саѓија или исплела поубави чорапи.

– Секој од вас дванаесетте души ќе соберете од по тројца свои луѓе – комшии и ќе ми ги донесете за еден саат овдека на сретсело; разбравте?

Така врзани му ги дотераа на кадијата на сретсело.

И кога невестата, по обичајот, тргна со стомните на чешмата на средсело да наполни вода, жена му на Китан фучеше со кошулата одејќи пред невестата, ја мавташе по сокаците за да ја видат сите селани и викаше: - Гледате ли... Гледате ли... Како јагне да е заклано...

- Ама каква Албанија! - се бунеа селаните собирајќи се на средсело каде што учителот им ги читаше весниците што ги носеше од град.

Излегуваа селаните на средсело, роднините, пријателите, ги испраќаа, се поздравуваа, се гушкаа, плачеа.

Селаните, дознавајќи за мислењето на комисијата, се возбудија, излегоа на средсело, развикуваа, се лутеа на кметот и учителот што ги пречекуваа полковниците, што ги гостеа.

Потамина тргна по улицата нагоре, излезе над село, сврте по друга улица да се враќа и наскоро пак се најде на средсело пред продавницата што уште не беше отворена, но таму, раштркано, веќе беа наседнати пет-шест постари жени, два-тројца исто така постари мажи и едно девојче со отворен уста, убавко, но по изгледот тутулаво.

На неколкупати, во текот на тие денови од престојот во Брезница, авторот доаѓаше на сретсело „на чека“, како што би се изразиле ловџиите, заради блиска средба со својот истоименик Едо Бранов селанецот.

Во некој празничен ден луѓето, и постари и помлади, ќе се соберат некаде во некоја куќа или на сретсело и, како обично, ќе заприкажуваат, ќе им тргне разговорот и во еден момент кога заборавиле на сѐ што ги делело и на сите караници поради браздата, волот или нивата, ќе станат мили еден на друг и ќе почнат да се сеќаваат.

Нему, да признаеме, не му беше лесно: за него сега немаше ни селски празници, ни излегувања на сретсело како некогаш; мораше да седи дома плашејќи се од заслужената одмазада од луѓето кои, ако не друго, сигурно безмилосно ќе го мајтапеа онака како што умеат само селани.

Утрото, врзана, ме изведоа на сретсело.

Јас не знам ни како дошол грчкиот поп ни зошто нашите го избркале, ама се раскажува дека прво Јоше Ластагарков се степал со Митрета Гагов на сретсело.