ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Погребот мина брзо, безшумно, како лет на лилјак.

Земјата на гробот беше црвена, мокра и таква како да е гмечена со галоши.

Неговото сомнение јас требаше да го земам предвид, зашто тој имаше искуство, беше главен копач на гробови.

И оној ден на откопувањето на гробот зад црквениот олтар, се смеша со другите денови.

На сон Севда се најде в црква. На патеката меѓу гробовите по која жените се враќаа од црква со запалени свеќи и се раштркуваа меѓу гробиштата секоја одејќи на гробот на својот близок да му запалат свеќа.

Гледаш луѓето градат куќи, дворови шират, кафеани отвораат, печалат и на гробови ич не гледаат.

Не можев да ги задржам солзите кога Вера сама, со свои раце, ги наместуваше цвеќињата што ги набравме од нашиот двор и ги донесовме за вазната од камен на гробот.

Насекаде наоколу непозати луѓе се фрлаа на земјата, ги бакнуваа штичките со напишаните имиња, пискаа, редеа слики со рамки на гробовите.

И сѐ друго што било кажано, - „Јас ќе го внесам него (оној Доце Срменков) подлабоко в земја.“ Но сега пред куќата се сновела сенка. Ја видел.

Бегајте, мртви, се фатил со обете раце за накривен кол во оградата од дабови прачки, ова е свет на живите, вратете му се на гробот, останете меѓу камења, меѓу скаменети полжавчиња и мравулници, вратете се, вратете се.

Борис Калпак му ја подаде пушката на Чучук-Андреј. „Заповедај, синдраку, да си ги измериме гробовите. Рацеве ми се празни.“

„Чекајте“, застана меѓу нив Онисифор Проказник. „Меѓу себе ли ќе се колеме? Ајде, Никифоре, ќе се помолиме на гробот Неделков. Погледни, луѓето чекаат некој да му ја испрати душата.“

Двајца мажи влегуваат во гробот, кој нема како денешниве рамно дно, туку на дното на гробот ископана е правоаголна дупка, нешто како гроб во гроб, и во неа го положуваат стрика Анѓела, откако пред тоа го подземаат од други двајца кои им го подаваат завиткан во веленце.

Го закопаа и постелата, купче, му ја запалија на гробот. Ја гледам Роса и се сеќавам на Каравила Пејкоски.

- Уште со гајди ќе свириме, вели, на гробот да ти свират.

Поовкав, поовкав, поплакав и на гробот од Ѕвездана, ама суво плачење. Пак немам солзи.

- Има, вели Мисајле Ковачот, ама има и куче што знае да ти тажи на гробот и од жал да не јаде леб, вели, и да не пие вода.

Неколку војници палат свеќи. Потоа седат на гробовите и гледаат в земја, под себеси.

До ковчегот, водарник со леѓен за миење и казанче за вода обесено над него со мало славинче; стомна, ѓум, матарка што татко му во свое време ја донесе од на фронт, целата исчукана од влечкање по ровови, а потоа и овде од носење по полето и планината; тепсија на која сјајот ѝ потемнал и ги покрил арапските шари на неа; над водарникот обесено парче огледало како месечинана на погибеж, прекриено со прашина и слепо; на спротивниот крај од креветот, ниска, правоаголна печка со четири нозе од кои едната е окуцана и потпрена со тула, со две тркалца на неа, - гусани обрачи што се вадат при готвење, и целата 'рѓосана; на неа оставено газиено кандилце како на гроб; на дрвената кукалка во ќошето обесена гајдата од татко му, провисната со писката и брмчалото надолу, како обесена овца; останата по смртта негова за да му го чува последниот дуеж во неа, неговата душа.

Понекогаш ја сонува како му шепоти на увото тивко, нежно, мило, возбудливо, исто онака како што му зборуваше во Прага, а понекогаш гласот го здружуваше со здебелениот глас на Стела, но не му шепотат, ами му пеат тажни песни облечени во црно како калуѓерки; му пеат како на гроб, како да му дошле на погреб.

Кога умре, татко ми и двајца негови братучеди отидоа пеш на гробот на Опленец и таму ги дочека кралицата Марија.

Вујкото му рекол: А бре, внуче Лазо, зошто не го приберете детето, секој ден е на гробот на мајка му, само прета околу гробот правејќи дупки. Цело село го жали.

Ја проповедаа кралевите и аристократијата, но и нивните паразити, како што се свештенството, адвокатите и слични на нив, а беше ублажувана со ветувања за надомест во измислениот живот од другата страна на гробот.

Тие денови, средината на септември, кога Методија веќе разбрал што се случило, дека Симон е уапсен и зошто е уапсен, подработувајќи на гробот на Борко на завршните работи, како што велеше тој, го пројала мислата за она што го открил Симон и тргнал да го види со очи самото место спроти долнечките гробишта.

И ич не беше загрижен дали работите на уредувањето на гробот на Борко се одвиваат брзо.

Сѐ уште се мачев околу уредувањето на гробот на Борко, може да се рече, ги правев последните работи, кога тој ден во септември тргнав на спротивната страна од долнечките гробишта да видам што е работата.

Да, така. Методија не можеше да дојде во куќата и да поседи подолго, а јас требаше веќе да знам до каде се работите на гробот.

По погребот, Лена, снаа му, остана таму, да биде некое време блиску до мртвиот маж и да го надгледува, како што вели, уредувањето на гробот што мене ми го даде.

XXIII Жена му на Мил секој празник, а често и во делник, одеше на гробот на Илко и му носеше задушница.

Мајка ќе ми раздаде за душа, татко ќе ми запали свеќа и попот ќе ме спомене в црква, ако не на гробот.

Кога се врати од Цариград, појде на гробот од дедо, крај Езерото.

Го носеше на гробот од свети Наум и му ги покажуваше фреските да види какви сѐ болни светецот излечил и го тераше да го лепи ушето на плочата за да му го чуе срцето, да му помогне светецот, да му даде и нему спас.

Не ги пушташе ни луѓето што вртеа околу манастирот дојдени да се молат на гробот од свети Наум за спас, ниту питачите што бараа леб.

Веселбата на погребот се зголемуваше, ако при копањето на гробот за да се стави мртовецот, се најдеа шишиња со вино закопани некогаш заедно со мртовецот, на кого коските му изгниле, а тие останале.

Потоа клекна на гробот од свети Наум и го залепи ушето на плочата за да види дали се слуша чукањето на срцето на светецот, како што им рече игуменот, да види што може да значи тоа.

На гробот му ја ставија бистата што си ја направи. Луѓето ја гледаа бистата и се восхитуваа на неговото мајсторство: изгледаше како да е жив Танаил.

Прерадуван, игуменот постојано клечеше на гробот на свети Наум и го целиваше благодарејќи му што помогна, што ги услиши нивните милитви, што помогна да се реши овој спор.

Жените влегоа во црквата, запалија свеќи пред иконата на свети Наум, клекнаа на гробот, му се помолија, оставија дарови и си заминаа.

Ќешке со пушка да бев убиен, мајче, и тамо да бев умрен, во нашите гробишта да бев закопан, за ти, мајко да ми идеш на гробот да ми палиш свеќа и да ми раздаваш задужбина!

Сега сфатив оти мажите имаат муцки на најосетливи кучиња; и тие како и загарите знаат да откријат секоја трага, се разбира кога е во прашање месото на лесна жена".

Рајна дојде и ми вели: „Замисли си, на гробот на Генералот, по повод годишнината од негова смрт, дојде и онаа мивка од куплерајот, онаа Сузи, или како ја викаат уште, и место внимателно да ја слушаат божјата служба сите гледаа во неа, се разбира не жените туку оние другине.

„Има луѓе што умираат праведни, има луѓе што умираат грешни”, им велеше попот: ”на праведните смртта им се јавува весела, а на грешните намуртена, страшна, лоша; луѓето се страшат од неа и затоа пред умирачката си го покриваат лицето со покривка за да не ја гледаат; смртта е како некој мајстор; турли-турли алати има: тесла, пила, секира, глето, клешти, сврдел, копан, затегач, турпија, скоби и многу други алати; најпрвин ќе зафати болниот од прстите да го разглобува со сите тие чешити алати: оди од зглоб до зглоб, и откако ќе го разглоби, почнува жилите да му ги сече, и најпосле ќе почне со секира да го мава по тилот додека не му ја земе душата; кога ќе му ја земе душата - ја носи право кај бога на поклонение, а потоа, еден ангел ќе ја шета душата открај-накрај на небото и открај-накрај на земјата за да ги види сите убавини; ќе ја носи по сите места каде што шетал човекот додека бил жив и ќе му покажува ангелот сѐ што чинел: добро или лошо; на четириесеттите дни ќе го врати човекот кај гробот и ќе му ја покаже мршата негова кај што лежела внатре; по четириесеттите дни, пак ангелот душата ја носи кај бога, и тогаш господ ќе му заповеда на ангелот да ја носи душата во рајот или пеколот; ете, затоа треба на умрените до четириесетте дни да им се пее на гробот и да им се носи задушница; со тие добрини може господ да се смилостиви и да им ги прости гревовите: зашто до четириесетте дни душата не му е пресудена на човека”.

Кога ќе малаксаат од пиење и пеење, кога ќе се вангелосаат убаво, стануваат, и сите заедно одат на гробиштата; одат на гробот каде што требаше да лежи Лоте; седнуваат крај него и плачат, ронат солзи; жалоста уште повеќе се зголемува кога Лоте одненадеж ќе се струполи над гробот, ќе се оптегне колку што е долг и широк: ќе ги прекрсти рацете на мевот, ќе ги вклешти вилиците, ќе ги затвори очите и ќе го запре дишењето; луѓето тогаш му пеат тажни, погребни песни, му палат свеќи, му принесуваат цвеќиња.

На гробот на Изет Сарајлиќ Оној ветерничав април кога спука во Сараево ми рече по телефон дека сепак не можам да ти го испратам она што најмногу би ти се нашло - една вреќичка компири.

Секој посетител на гробот на Б порано или подоцна се водеше како исчезнат.

Веднаш до неговите нозе сѐ уште зјае во мракот големата уста на гробот.

Семејството никогаш нема да го дознае местото на гробот.

Откако положи цвеќе и се помоли во незадржан плач пред гробовите на својата мајка и сестра, ќе положи, на чудење на сите, китка цвеќе и на гробот на диктаторот Енвер Хоџа, кој не ѝ дозволи на светицата Мајка Тереза да си ги види своите додека беа живи, а ниту да присуствува на нивниот закоп во Тирана.

Така тетка Перса слушна дека армасникот на Деспина е оној што на времето нашарал една молба до властите по која молба тие и го добиле станот во Чаир, а откако си заминаа, речиси во самата квечерина, Пелагија ја дополни приказната за Атанаса, за неговата мајка Вета која со години еднаш во неделата го изодува патот од Мичурин до гробиштата каде што си поплакува на гробот од ќерката која со дваесет и две години си заминала уште во педесет и втората.

Се плашат од нивните имиња на гробовите, вели, зар со туѓи имиња да лежат в земја?