ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Уго Влаисавлевиќ НОСТАЛГИЈА ПО ЕДНА АВТЕНТИЧНА ЛИТЕРАТУРА - извадок (...) Искуството на национал-социјализмот можеби може да се протолкува како искуство на враќање кон земјата на една европска култура (чијашто “природна подлога” по дефиниција е симулакрум).

Не научи ништо ти од неговата смисла да се расте нагоре, кон сонцето, а не - кон земјата.

Исплашени од силниот татнеж на камбаната, Турците паднаа со лице кон земјата.

Гавазот се згромоли, со лицето кон земјата и не се крена.

Сред овој спокој, сред оваа тишина, само невидливото небо како да ја продолжуваше својата расипничка игра, ја кинеше некаде во височините својата утроба, ја ситнеше и меко, пердувесто ја спушташе кон земјата.

Срната се обиде да стане, но Бојан ја притисна кон земјата, мазнејќи ја со раката по кадифената козина.

Очите му беа спуштени кон земјата како да разгледуваше некоја бубачка што ползи.

Додека дождовните капки патуваа кон земјата, формираа широка основа на огромен разбој за ткаење кој ткаеше бескрајно и проѕирно перде, а постојното тропање што дождот го правеше беше како тропањето на разбојот кога ткае.

Сега со години талка сам низ полето и ги собира стакленцата од очилата на детето некогаш што седеше во првата клупа и кое најубаво ја кажуваше песната: кога е војна – секое дете е јаболко расечено на две половини кон земјата зелена кон небото – црвена.

- Оф, ова е нешто што не сум можела ни да си го замислам! - се радуваше куклата гледајќи удолу кон Земјата.

- Ќе се обидам, - рече Месечината па направи од своите најсилни и најсветли зраци златна лулка, ги седна в неа своите гости и полека, со лулеење почна да ги спушта кон земјата.

Мрдаше со рамениците да ме стресе, мавташе со нозете да се ослободи од живото клопче што го тргаше кон земјата.

Долга црвена коса залепена на збрчканото чело прошарано со белези од гребаници и чирови, модросиви очи секогаш завртени кон земјата, и модар нос со немирни ноздри.

Телото му се стреми кон земјата – зборуваше старецот, во исто време покажувајќи кон реката недалеку од нив, каде што виде две птици како одат на нозе по земјата една до друга. – Зар не е чудно?

Тоа беа звуци од ветрот, поминувајќи низ отворот на јамата созадаваше свои природни композиции, толку привлечни за слушање, што почувствува блискост кон земјата: како кон нешто свое, многу старо, нешто што го влечеше силно во своите прегратки.

Таа го влечеше кон земјата, тој тежеше како камен на едно место.Неговиот крст тежеше.

Јас гледав срамежливо кон земјата.

На син облак качен стои простум стрико Бојан Димански, ни рајски ни адски, и насмеано гледа кон земјата и кон мене и во писмото во моите раце, кое сетака чадеше и кадеше и ги гореше прстите мои.

-Ѓубре - пропелтечи кон земјата, небаре им се обраќа на облаците.

И го создаде господ човекот по своја лика-прилика, го создаде улав и килав, и ние, дружината со двоколки, го зграпчивме и го обесивме, повисок да е и со теме поблизок до небото, сепак, жеден и гладен, со подаден јазик кон земјата.

Лозан Перуника ја повлекол кон земјата Ганка (таа не ги чула истрелите), го сторил тоа како еднаш порано во лесновската шума што го сторил со пијанството на крвта Арсо Арнаутче, со машка грубост освојувајќи ја врелата младост на Фиданка Кукникова.

Пред да сфати како паднало последното младо стебло (биле исечени за цела зимска седмица), Лозан Перуника го видел предавството на крвта, на годините, на прегладнетоста.

Јаков ќе ве води кон земја со живот.“

Кога Орлен Шумков викнал да не се пука заради опасноста да биде погоден со куршум Онисифор Проказник и кога неколцина се исправиле за да се стрчаат и да му помогнат на челникот, врз нив, врз извиците со кои се бодреле и врз писокот на ветрушката што се оддалечувала, се урнале неколку грмежи, и тие, пак залепени со гради за земјата, знаеле дека шестмината што некако ги опишувала со прсти и со очи Ганка ги измамиле со источничка војничка или арамиска мудрост: гледале во оној што доаѓал пред тоа на танконог шарколија и не виделе дека другите им дошле зад грб да ги косат со сигурна рака и сигурно око.

Потоа рече господ: да создадеме човек по своја лика-прилика како што сме ние и кој ќе биде господар на риби морски и птици небески и на животни од сета земја и на ѕверови што се движат по земјата ...

„Сѐ што е со рог ѓавол е. И јарец и човек. Појдете по мене.

Бездруго веќе знаел како морало да се случи: Арсо Арнаутче ја фрлил секирата и, чиниш во пад е, ја повлекол со себе покорената жена кон невидени длабочини, поточно кон земјата од која ќе почне нивното барање на длабочините додека ќе ги сменуваат писоците од уста в уста рамно, од месо в месо; ја видел, трет во тоа збивање, испреплетеноста на змиската игра и со обете раце се фатил за првото стебло како да ќе го искорне; само се лизгал со дланките по мазната кора паѓајќи на коленици и удирајќи со главата во празно како да стресувал од вратот копривно лути гасеници.

Погледот од кон облаците да го насочи кон земјата, за повторно да не згазне на глог, да не залета да гризне од некое забрането овошје.

Јас, пак, не се омажив, висок критериум или носталгија кон земјата (онаа во саксијата). Или не бендисав ниту еден од Хелмутовци.

Кога се напи, се обиде да се исправи, но пушката префрлена преку неговиот грб го врати кон земјата.

Кон земјата што ти се одронила под кожата, под ноктите. ״И смртта наша, на нашиот роден крај се потпира“ - би рекол Лазор Ночески, а ние на смртта секој ден ѝ се доближуваме.

Кога се напи, се обиде да се исправи, но пушката префрлена преку неговиот грб го врати кон земјата.

Можеше да се рече дека градот го стега синџир од заканувачки гласови.

Свртена со глава кон земјата, месечината чекореше преку небото: на секој половина чекор.

Ќе си ги стави рацете одзади, можеби тоа беа часови на размислување, ќе ја фрли главата колку може повисоко (ретко некогаш се веднеше кон земјата), - и туку кружи наоколу во дворот како орел што слетал ниско, над земја демнејќи го својот плен.

На некоја, ете, устата ѝ станала блага, мека, чиниш ѝ тече мед, друга те изненадила со долг и светол поглед, мил, срцето да ти го стопли, чиниш над главата ти се отворило небото, виножито, те гали, о боже, трета пак срамежливо ведне глава кон земјата, се срамува, кротко, како јагне, гледаш ѝ се позашилиле градите.

- Не прави се важен, - му довикна оној глас, - нема кој не паднал. Кејтеновиот син ја нишна главата кон земјата, а штом тоа ќе го правеше, тогаш беше попусто да го разубедува човек.

Отсекогаш покажуваше почит кон земјата која ја претставував, и покрај нејзиното видливо ослабено влијание и изгубени позиции поради внатрешните непремостиви проблеми и немоќта земјата да најде излез.

Со него имав чести, искрени разговори.

- Стави ја раката врз челово, моли тој и излечи ми ја оваа брчка што за целата своја должина ми го сви 'рбетот кон земјата.

Во овие книги беше вникнат трајниот извор на сеќавањето, а претпоставениот пат на јагулите и нивното враќање ја криеше тајната за можниот крај на семејниот егзил, во откривањето на вистинскиот пат кон земјата без враќање...

Јагулата, сирена на студените мориња што го напушта Балтикот за да им се придружи на нашите мориња, на нашите утоки, на реките низ кои се движи, узводно, в длабини, и пресрет на дивини, од ракав до ракав речен, сѐ поневидлива постојано сѐ подлабоко, сѐ повеќе во срцето на каменот, провлекувајќи се низ бразди од тиње до денот кога светлината ќе блесне од костените и ќе ја запали молњата во барите на мртвите води по удолните длабини на апенинските стрмнини кон Ромања; јагулата, факел, бич, стрела на Амор кон земјата кајшто сал нашите бразди и суводолици на Пиринеите водат до рајот на оплодувањето; зелена душа што бара живот таму каде што е сал апеж од жега и тага искра што вели сѐ почнува кога изгрева стебло исушено и јагленосано; божилак миговен, двоглед внесен меѓу твоите клепки и блескаш неизвалкана меѓу синовите на човекот, потонати во твојата кал: зар можеш ли ти да не ја сметаш за сестра?

Нагора во небото се вивна зелена ракета, потоа бавно се спушти кон земјата.

Се спотнав дури го стасав дури го навасав уморено предаденото кротко во раката предавничка како изморено јагне како птица премалена та почнаа да паѓаат гранки и да се ронат лисја и сокот да се меша со солзите и потта слегувајќи удолу кон земјата кон дното на мојата болка врз која се најдовме во прегратка среде тревите изгазени од купиштата дрва обајцата искастрени без вршки и без гранки со пресечени снаги сложени во камари додека седалата летаа без своите птици без своите сенки без нашите плешки во бездната на воздухот откорната од незасита.

А зло или бог одново ги успа ѕвездите И само таа, твојата ѕвезда е будна: Стои така загледана кон земјата и моли...

Со своите долги, темни раце што брзо се движеа тој садеше, натапкуваше и прицврстуваше, сечеше, подрежуваше, со црното лице секогаш свртено кон земјата, со очите секогаш вперени во она што го работеше, кои никогаш не ги подигаше кон небото, и никогаш не гледаше во мене, па дури ни во Мама, освен ако не клекневме крај него, чувствувајќи како влажната земја ни продира низ панталоните кај колената и ги стававме рацете во црната нечистотија, не гледајќи во сјајното, лудо небо.

Тогаш тој ќе фрлеше еден поглед на едната и другата страна, кон Мама или кон мене, ќе ни намигнеше со нежност и ќе продолжеше, сведнат, со лицето кон земјата, додека небото му се загледуваше во грбот.

И летнаа, меко. Виолинистот гледа како низ пукнатинките меѓу облаците светлината се пробива кон земјата.

Се јавуваат пријателот (му раскажува за проводот на синоќешната журка), мајка му (дека последен пат вечерал кај нив минатиот петок), девојката (вчера имала работа, не можела да дојде во „Штрк“ на еспресо во 6).

Дури едно време успеа да изусти: - Повели, ефенди! – и ја ведна главата кон земја.

Кога ќе му речеш нешто, првин добро ќе те загледа, ќе постои со очите свртени кон тебе или кон земјата, а потоа ќе ги одговори.

По смртта на сликарот Столпник, во неговата куќа луѓето ја најдоа последната негова слика: неколку муренкови стебла излезени заедно од земјата од еден ист корен, од едно исто 'ртиште и плодиште; додека излегувале од земјта, си давале сила едно на друго, си помагале, а потоа секое на својата судбина се препуштало: едното: напинајќи и грабајќи ја лакомо височината, се истенчило, се искривило, како змија фатена за опашка; гранките му откажале во овој тежок напор да го следат, и тоа, полека, болно, се превиткува надолу и тоне со главата кон земјата; под вратот има заглавено висока потпирачка со чатал што не му дава да се скрши и струполи на земјата; но сето тоа е така болно и тажно штом тоа самото не може без потпирачка да се додржи; другото: робувајќи им уште од излегувањето од земјата на многуте фиданки што лакомо наудриле од него како човек со многу пород, и грижејќи се за нив да порастат, да се здебелат и рашират, постепено станало нивна жртва; тие, не мислејќи на него, се туркаат меѓу себе, грабаат од просторот, се надвишуваат меѓу себе, не водејќи сметка дека еден ден од тежина или од силен ветар, ќе се струполат заедно со тоа мајчинско стебло што им дало живот и повеќе никогаш не ќе кренат глава: ќе умираат постепено и ќе се сушат на урнатиот стеблак; трето: или по сој или така му бил благословот: кога му дошло време за плодење како господ да му се распашал: преполно е и се крши од плодови; капи благ сок од муренките како на доилка кога ќе ѝ надојде млекото; пониските гранки од тежина се спуштаат до земјата и се потпираат да си го намалат бремето; четврто: уште од раѓањето анемично - и до крајот на животот анемично; што можеле другите да му помогнат, му помогнале долу под земјата во времето на 'ртењето и пуштањето на корења; а згора: секое со својата среќа и судбина живее, како птиците кога ќе пркнат и ќе го напуштат седелото; околу него има мала оградичка од штички што го штити да не се чеша стоката од него или да го гризе; кога еден ден ќе се исуши, ќе остане така заградено со штичките како споменик: ако од него избијат нови фиданки, тоа ќе бидат посмртчиња кои одново ќе започнат борба за живот; петто: препуштено е на судбината и на бога: здраво-прездраво е родено, пркнато над земјата, а веќе едната половина му се суши; стои како човек парализиран на кого само едната половина му е подвижна; прави напор да расте и да ја влече со себе и другата половина што му стои како мртовец врзан за плеќи; најтешко му било првите години додека свикнало на тој напор и на тоа проклетство а сега просто ѝ е препуштено на судбината; она шестото, седмото, осмото, што откако излегле од земјата, помислиле дека сè можат и сè е нивно, живеат двоен живот; двојна среќа имаат: на едни сè им е едно во кој правец ќе се развиваат: нагоре, надолу или настрана; не размислуваат ни како да ја оформат својата крошна за подобро да се заштитат од ветриштата и снеговите; не се грижат и не размислуваат дали некој пред смртта ќе им стави потпирачка под мишките или вратот за да не се струполат притиснати од својата негрижа, или дали по својата смрт ќе остават потомство; се шират и живеат како што милуваат.

Тоа е сè што може човек да забележи гледајќи ги стеблата.

На пример, на поче­ токот на изложбата е поста­вен Grond, огромни батерии коишто ослободуваат енергија, или крст којшто влече кон земјата, или наглото присуство, проследено од чувство, коешто е поголемо од животот и ова веднаш создава однос на скала и хоризонт.

Секое поединечно дело на Бојс има одреден однос со телото, со сите сетила на индивидуата.

Но ова е изразено не само во неговото скицирање на изложбата туку исто така во неговата селекција на скулптурите, нивната позиција, нивниот однос со просторот.

Надвор од Тројниот пакт на Балканот останале само Грција и Турција.

Со пристапување на Кралството Југославија кон Тројниот пакт, тоа се приклучило кон земјите што застанале на страната на тоталитарните држави и кои биле за ново политичко прекројување на светот.

Неколкупати се обидува да се сврти, да се преврти, да се фати за нешто, да се прибере, да застане на колена, да се исправи, ама со секое движење станува сѐ послаба, сѐ поистоштена и чувствува дека мракот околу неа станува сѐ погуст, дека ја притиска кон земјата, ја стега за грло, ја дави.

Него, сигурно, никој не го забележуваше така затскриен зад железата од рекламата, зашто никој не го подигаше погледот во ова запурничаво попладне кога сѐ уште блештеше отсјајот од силното сонце.

И така, човекот можеше да си гледа колку сака и да стои над понорот од улицата невиден од никого.

Гледаше сега непосредно под себе, кон плочникот од куќата над која беше застанат, направо во луѓето што поминуваа и нивните фигури му се чинеа уште посмалени, како прилепени кон земјата, сѐ додека не изминеа малку и не ја покажеа постапно својата исправена положба.

Сега попот беше тој што што нè научи инаку да се крстиме: до доаѓањето на поп Доне, според тоа како нè имаше научено Петре Даскалот, кога се крстевме, главите ги држевме веднати, а откако дојде поп Доне, пред да се прекрстиме, требаше прво главата да ја навалиш убаво назад, убаво да го видиш таванот, демек небото и тогаш трите прсти да ги ставиш на челото и да речеш „Во имја Оца“ и потоа полека да ја враќаш главата назад што кога ќе речеш „Амин“ со трите прсти на срцето, главата да ти бидесвртена кон земјата ама малку накривната влево, пак кон срцето.