ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

И кој да поверува во судбината дека токму, кај еден букинист, во најобична ламаринена кутија, преполна со разгледници, со фотографии, со реликвии од отоманското време, крај стари фермани и калиграфски записи, ќе ги откријам неколкуте фотографии-портрети на Татковиот вујко Фетхи-беј Окијар?

Токму во времето кога Ататурк, со Фетхи-беј Окијар крај себе, се пресметуваше со Отоманската Империја и со последиците од неа и од нејзиното агонично распаѓање, Татко се враќаше на Балканот, каде што уште многу, многу години ќе продолжи инерцијата на отоманското време, особено во судбината на исламските конвертити коишто ќе бидат далеку од Ататурковата револуција и од неговата лаицизација, живеејќи долго време во верска изолација и не можејќи успешно да се интегрираат во новите времиња...

Опшноста во судбините наши ни го закрепи општото име Бугари уште до ослободувањето на Бугарија, коешто си остана по традиција во Македонија и по ослободувањето на првата.

Не ни покажува ли тоа оти малите држави, па и секоја една земја, со гонењето општонародни цели гонат не хумани цели, ослободувањето на поробените, ами чисто материјални и егоистички цели, т.е. зголемувањето нивно за свој интерес, без да се гледа дали ќе настапи подобрување во судбината на Македонија или не.

Тој добро знаеше дека развивањето на писмениот македонски јазик, потоа зацврстувањето на литературниот јазик по војната, одиграа можеби решавачка улога во судбината на турските заемки во македонскиот јазик.

Откако Татко со семејството се вгнездија во судбината крај реката, Татко беше постојано обземен од тврдината Кале, не престанувајќи од чардакот да го преселува погледот кон далечините кога беше најмногу замислен и не можеше да најде вистинско решение за мислите што го обземаа.

Во таа последна битка веруваше дека во судбината на Татко го открил вистинскиот балкански сојузник...

Веруваше во судбината, а таа денес ја покажа својата милост.

Сѐ што Татко насетуваше во своите свети книги опкружен со марксистичките и со своите потраги во судбината на својот народ по падот на империите, посебно последните три (Римската, Византиската и Отоманската), и сега во загработ на сталинистичко-комунистичката империја, сѐ што можеше да предвиди, јас како да го откривав во музеите, во театарските претстави, во страдањето на вековно спротивставуваниот менталитет.

Со оглед дека романот се одвива во временски распон од една година и дека односот на историјата на селото и Симоновиот предок Никола Поцо се повторува и во судбината на Симон и во неговиот однос со селаните, забележливо е внесувањето на уште една димензија на романот, онаа која укажува на можноста од цикличноста на историјата, инаку карактеристична за митското време во кое, во рамки на дневниот, годишниот или подолг временски период, циклично се појавува смената на денот и ноќта, годишните времиња, но и животниот циклус, смената на владателите итн.

Имаше нешто гротескно во судбината на сега веќе куциот човек и на уште неколкумина негови пријатели кои, во една вејава зимска ноќ, во времињата кога земјата беше затворена за патувања и преселби, тргнаа да бегаат преку граница, преку Каба Планина, кон Грција, а оттаму, како што веруваа, во Америка или во некоја друга слободна земја.

Дали ќе беше тоа татко ѝ на Калија, самарџијата Димо, дали попот Ставре, дали пак еден стуткан туѓинец, Унгарецот Миклош, кој по несреќа попадна во Скопје и кој, сличен во судбината со Бошко, Калија ја сметаше за единственото невино суштество во оваа превара со војни, освојувања и робење.

- Веројатно и генералот мислел како тебе! – ѝ реков - А виде што се случи - додадов малку подоцна?

Нејзе изгледа мојата поставеност во власта и се чинеше тврдина која е цврсто вградена и во судбината на Јана и затоа ќе ја штити од грдите настани во животот.

Што се однесува до ќерката на Канчевски, јас ја сожалувам. Најискрено ја сожалувам!

Ако поимот „мелодрама“ сега станува погрден, тоа е затоа што очигледното сочувство што мелодрамата го внесува во судбината на обичните луѓе изгледа, барем од повластена гледна точка, дека е изместено, дека е облик на задоволување ниски страсти, дека е побудено исклучиво од недостојна, неоснована, пристрасна, сентиментална приврзаност кон инаку неисклучителни ликови.

Всушност, „сентименталноста“ што често ѝ се товари на мелодрамата и која се смета за едно од нејзините обележја, на крајот на краиштата, не е ништо повеќе од склоност кон премногу изобилни нежност, достоинственост и почит на некакви нискосталешки луѓе кои (според елитата) не заслужуваат толку голема мера сериозна размисла, а кои ја добиваат од мелодрамата само затоа што мелодрамата ги одразува блиското идентификување на нејзината публика со таквата раја и силината на емоционалната внесеност на таквите гледачи во нивните животи. ‌Високиот степен на емоционална напнатост што мелодрамата го внесува во премрежињата на обичните луѓе, кој би им прилегал на врвните теми на трагедијата, но кој станува будалест кога ќе се наштима за да внесе горливо значење во животи што не го заслужуваат тоа, не може да не изнуди насмевка на лицата на општествено овластените.

Сигурно, смешни се кога ќе се споредат со маките на Ифигенија, на Федра и на Хамлет (иако Шекспировата трагедија секогаш според темите и домашните преокупации е поблиску до грижите на буржоазијата, поради што е полесно да се приспособи кон потребите на некоја современа народска публика).305 Бегањето со погрешен маж можеби ќе излезе погубно за Клариса кај Семјуел Ричардсон, но последиците не се баш вселенски: нема тие баш толку да го потресат светот како последиците од Парисовото заведување на Елена – со други зборови, „урнат ѕид, спален кров и кула / И Агамемнон мртов“.306 Кога се гледа од повисоката положба на општествената елита, средносталешката трагедија е само мелодрама.

Не можела, и покрај сите свои многуусрдни напори, да го прикаже буржоаското живеење како сосема сериозно – освен, се разбира, од разводнетото гледиште на самата буржоазија. ‌Зашто грижите на средните сталежи, бидејќи се грижи на обичниот народ, не можат да ја достигнат достоинственоста што ја изискува целосната сериозност.

Ми беше близок поради ваквиот третман на ова време, по кое јас се обидував, со поскромни можности, да трагам по неговата многузначност низ сагата за судбината на едно поли-идентитетно балканско семејство, кое истрајуваше во судбината, извлекувајќи поуки за толерантност во однесувањето со другите.

VIII Живеејќи со години во далните источни предели, бев постојано соочен со почестото верување на луѓето во фаталноста, во судбината, во зборот мактуб (беше пишано, во слободен превод), што го слушав постојано, во различни конотации, во зависност од настаните со кои се соочуваа луѓето, судрени со тешкотиите кои им ги донесуваше животот пред вратите на пустината.

Бекташките гени означуваат свои разгранети патишта во идентитетот и во судбината на Мајка.