ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

- Зулумџиите доаѓаат!!! - се тркалаше стравот во и околу очите им, создавајки предсмртен блесок, како последен вик на куршумот, кој одсвирувајки ја својата последна панична нота затајува во човечкото месо.

И на бугарските учени луѓе и на стопанствениците очите им се свртени кон морските води, кон неисцрпниот резервоар на вода - Црно Море, крај чиј брег постојат надежи дека ќе израснат огромни атомски централи за отсолување на морската вода, кои ќе бидат рентабилни, со примената на најновите достигања во науката и техниката.

Неколку вечери по случката тие се враќаа дома по левиот тротоар на бескрајната Пиротска улица. Пред очите им минат полуосветлени фирми.

Не ги виде во првата војна со каква форма беа, зелени, и очите им се токму како на скакулците.

Малото шаховско поприште му откриваше широк пат во животот, го одведе еднаш и во странство, и веќе опипливи му се чинеа мечтаењата за светски турнири и турнеи, за гостувања кај шаховски снобови - бразилијански владетели на плантажи или баснословно богати махараџи, во дворците на кои убави жени, покриени само со проѕирен превез, ги извиваат своите тела во танци при ноќен водоскок, а оние црни очи им горат, им светкаат.

Со песна не кажуваат ни сакање ни несакање.

Една ноќ на Мостот на воздишките во Венеција многу мирисаше на бонбони бадемлии, на повеќето минувачи очите им беа замаглени од тага – кој ѓавол ги терал нивните далечни претци да ги измислуваат парите, та сега секоја ноќ да им е ноќ на смрзнатите графикони, банкарите предвреме да оштрбуваат ама око да не им трепнува отшто здивот им е расипан.

И Рози, наведнувајќи се над кутијата, беше восхитена од живите златести и пуфкави топчиња, на кои очите им беа колку глава од игла, а нозете колку чепкалки за заби.

Кога Јосиф едно време се сврти кон нејзините, кои и натаму така свечено стоеја покрај креветот, со задоволство виде дека и нив, и покрај загриженоста, очите им зрачат со радост, поради радоста на Сандра што ѝ е тука Јосиф.

Бербата траеше долго. Рацете на берачите им скапуваа, очите им потемнуваа како маслинките, од умор и неспиење.

Пред очите им заиграа и ме збунија зборовите, крупно испишани: НАРОДНИ ПЕСНИ ЗА МАРКО КРАЛЕ.

Не знам дали бевте стигнати уште овде, каде се најде во тој снег; од нивата на Коста Зидовски се зададе со трчање една мачка црна! и само за еден чекор препомина пред нас — не замина, и влезе во трњето од нивата... а (на Котета) твоја! (Сите се преплашени и очите им играат, додека Мара ја опфаќа страв и затоа тука гледа во Пандета, тука во Митрета.

Вратените од преку океанот – на сликите дотерани и насмевнати, ведри им се лицата и облеката градска, изгледаат задоволни и сити, а домашните – најчесто во селска носија, натажени, во очите им е вгнездена длабока грижа, погледот молежлив и тажен и оставаат впечаток дека некого и нешто чекаат...

Тие изгледале мудро под црните забратки, очите им биле врели од страст да победуваат. Или само така му се чинело на зашеметениот поп.

Со скокотливи мравки во грлата, движења на топлина што измамува и ги распливнува трагичните мисли за крајот на животот, најстарите се погледнувале со надеж.

На светот му бил нужен нов ред, некој морал да ја обогати иднината со нови убавини.

Во такви часови, додека лазарски се исправувале со нејасни радувања, очите им се изострувале како и што им доликува на умните.

РИСТАЌИ: (се обидува да си ги ослободи рацете, потоа со очите им дава знак на Саветка и Антица да го нападнат Илија).

Еве вака, да ти стегнам неколку тупаници. (Со очите им дава знак на Саветка и Антица да се нафрлаат со тупаницм на Илија, а самиот се нафрлува).

Но затоа ги сакаат луѓето од американски ков.

И кога некој во грдо сако со дамски гради и со безобразни панталони, подигнати речиси до колена, право од воз влетува во нивното претсобје, тие брзаат да го понудат со чај, а во очите им се гледа најжива заинтересираност.

И знам: од очите им се чита дека ме жалат зашто ако сум баба-девојка, тогаш само Господ Бог може да ми помогне.

- Зад онаа голема планина, еј - уште подалеку, живеат гуштери големи како црквава. Очите им се од срчи.

Најпрвин ликовите беа нејасни. Само очите им светкаа и не беа грев туку сведоци на гревот.

Кучешки се развиличија. Очите им беа црвени инсекти.

Само очите им се гледаат, оти лицето им е со брада завиткано, свиснато.

Бојана со своите зелени очи им фрли еден контра оган.

Во тоа време кога дури и оние што се наоѓаат на повисоки места од мразот ги боли челото и очите им се полнат со солзи, кутрите титуларни советници понекогаш се сосема загрозени.

Кучешки се развиличија. Очите им беа црвени инсекти.

Само очите им светкаа и не беа грев туку сведоци на гревот.

Ги празнеа џебовите пред куциот човек. Очите им бабреа од тага.

Во таков миг лицата, самиоте од себе, стануваат строго разумни, чиниш грижата во очите им еза она штп ќе дојде утре или малку подоцна, еднаш; течат низ времето но пред да ги нема оставаат трага за себе, едни темна и проклета зла, други поинаква, таква некаква поради која за добро се споменуваат.

На еден панаѓур, на мајка ми некој волшебник и прескажал дека ќе роди умно дете.

Такви беа и трговците со ништо. Очите им светкаа.

Луѓето со кои работевме две години нѐ видоа како доаѓаме и јасно забележав како зад очите им се спушта железна завеса.

На сите очите им одеа на ѕидот, на парчето побела вар каде што тој седеше, и го стегаа срцето.

Стоеја потпрени еден на друг и се срамеа. „Остави го, Мироне“ , рекоа. „Тој е сакат.“ Во очите им лежеше лилава меланхолија и молеше - остави го Мироне, а тој, насилник со жед на сувите усни, уште еднаш праша со закана крстосувајќи ги рацете на гради: „Што сакаш ти?“ На ниското чело можеше да му се прочита дека знае да биде до крај безмилосен кон противниците.

Очите им беа матни како да чадеа од под клепките; над и под таа задименост се наслутуваа првите брчки.

Со солзи на очите им раскажуваше за отсутните Татко, Мајка, браќата..., на присутните кои го славеа неговото враќање во родниот град.

На пазарот за робје ги видов утринава моите три деца и жената, во синџири, во рани, во партали, ги видов јас, ама ме видоа и тие, мил господару, а очите им засветија од радост и надеж дека ќе ги спасам.

Се гледаа двајцата во стемнетата одаја, а очите им светеа како жарчиња. Пријатели се или непријатели?

Очите им се како зрна бисер, светат и пронижуваат како сабји.

Крвта што им пламна ја почувствуваа како им прекипува и се прелива како пена од зоврено млеко по телото; се прилепија еден до друг, и веќе сè пред очите им се замагли.

Кожата им трепереше во ситни бранчиња; од очите им избиваше пламен; чувствувајќи го освежувачкиот благодет на водата, завлегуваа сѐ подлабоко во езерото да се ладат.

Гавраните ги зобаат ѕвездите. Затоа очите им светкаат однатре.

Нивните униформи беа бели, лицата им имаа розова боја како некој да им исплескал шлаканици; очите им беа сини.

Тие ги држеа весниците над главите, додека устите им се искривуваа, а очите им беа затворени.

Ги подигнаа погледите кон капетанот, а очите им се собраа и потоа се раширија.

Само очите им светеа.

Се доискашла вриејќи од лутина што му се смеат и со оврлени очи им свика на децата: Што се клештите?

Сѐ што се случува во селото: добро или лошо, се случува на него: преку него врват и свадби и свадбари, и погреби и музики, и арамии и војски, по него во селото доаѓа една власт а си заминува друга, по него се испраќаат и пречекуваат луѓето за војници, печалбарите по светот; на него седнуваат старци и старици да се топлат на сонцето, на него везилките од селото се собираат да везат и пеат; на него се читаат наредбите на власта, по него се тркалаат бочви за да киснат во езерото; крај него се садат муренкови стебла за сенки; на него говедарот го собира добитокот за пасење; којшто ќе дојде од градот или околните места да купува и продава, на него купува и продава; тесните сокаци: одат кај ќе им текне; се кршат, се извиваат, се провираат меѓу куќите, кружат и пак одново се враќаат и излегуваат на широкиот пат крај езерото; по отпадоците што се фрлаат на нив, се знае која куќа што готви за јадење која што заклала; која бара заскитан добиток или деца, во која се веселат, а во која водат војна; по тие сокачиња, ако си невнимателен, можеш да се чукнеш во столче, во синија, во каца, во кош, во тезгере, да се слизнеш на лушпа од тиква, од лубеница, од лепешка; да цапнеш во бразда што одненадеж ти излегла, да се сретнеш со натоварено добиче со кое не ќе можеш да се разминеш; да ти лавне одненадеж од некоја порта куче, да те запраша некој кој си и кај одиш, да те викне некој што започнал сам во дворот да пие; низ нив и зиме и лете струјка ветер од езерото и шишти како низ тутурка, како низ оџак; галеб кога ќе се најде во нив, креска како да се загубил; боите на куќите: сината: луѓе вљубени во езерото, во мирнотијата, во спокојот; мудри, темелити, неизбрзливи во ништо, сигурни во она што го прават и говорат, верни на она што го преземаат или ќе го наумат; добри, предобри, душицата како на дланка да им се гледа; засакаат ли нешто - се врзуваат за него трајно и за век, како што се врзуваат земјата и историјата; зелената: скитници; непостојани во сѐ: во потфатите, во работата, во мислите, во духот, во зборот; она што го започнале денеска да го кажуваат, ќе го завршат вечер, утре, или никогаш; не држат многу за ред, за збор: зборуваат за работи што не им се доволно јасни, одговараат на прашања пред убаво да размислат, решаваат пред да бидат наполно сигурни; слобода и ширина имаат во сè; жените со рулче на раце или на босици седат на прагот; децата им мочаат кај им е ќеф, седат на прагот или скитаат по сокаци; очите им играат како во масло.

А грозна смрт ги зафаќаше; кравите, воловите, телињата, умираа од надуени меови, со кренати нозе како на гајда; од устите им течеше пена и недоџвакано зеленило; очите им беа испопулени, ишиклени; главите ги држеа свртени кон небото како да чекаа од него спас или навалени на едната страна како да се одмораат и спијат; опашките кренати и извалкани од лепешки; пред да умрат, испуштаат издишки, јачат како човек што тешки болки го притискаат; преткаат, клоцаат со нозете како од нешто да се бранат; ако се згодиш тука крај нив, те гледаат милозливо, те молат очекуваат од тебе спас;

Дејан водел љубов со некоја девојка на креветот на мајка ѝ и татко ѝ, и во занесот што ги обземал, девојката го кренала коленото во грч и го удрила Дејан среде неговиот убав нос.

Другарките ме гледаат и се преправаат дека не сум ужасна глетка, иако во очите им гледам нешто помеѓу страв и љубопитност, дури и доза на ситење поради тоа што тие немаат фаличен орган на лицето.

Од секој напишан збор вееше далечен повев откај дедовата ливада... копнежливи зборови што умеат да ги напишат само девојчињата во време кога уште играат со кукли, а во очите им заигрува чудесна ѕвездена светлина...

И можеби затоа, кога пак погледна на Велика и Зоја, забележа дека поттреперуваат нивните бради, дека во очите им виреат и се вртат солзи, тогаш кај неа во градите нешто се прекрши, ја фати грч и ѝ се присака гласно, на сет глас да заплаче, да залелека, да заофка и коса да си корне.

Меѓу гранките на старите попатни дабје мигнува сонцето и само за краток миг в очи им паѓа спопаленото небо.

И кога наскоро излегоа на првата височина, откаде што се гледаше целата околност како на дланка, пред очите им се покажа радосна глетка: во самото подножје на планината, низ високите пченки и приведените главички на сончогледите, раздвижени како мрави, работеа младинците, се разнесуваа тврди удари од копачи и лопати, а во должина од неколку стотини метра се црнееја купишта од ископаната земја....

— Разбираме, велат, а очите им светат ко масло на вода.

Лицата не им се познаваат доволно, а очите им светат.

Од очите им дува само студ и цибрина.

Очите им светкаат, како огниште промешано од стројник.

Дури и очите им се опулени како плодовите од сливата.

Бербата траеше долго. Рацете на берачите им скапуваа, очите им потемнуваа како маслинките, од умор и неспиење.

Во очите им гореше желбата Ластовицата среќно и здраво да стигне до своето родно гнездо.