ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

Тој им раскажуваше на козарите за особините на кашмирската коза од Монголија и од Тибет, од чии влакна настанува чудесната кашмирска ткаенина.

Јован беше слушал за Толета, но лично се немаше ставено со него да се запознае, ама ако лично непознат, тој си дозволи слобода и почна да им раскажува на присутните за Толета и неговите подвизи.

И оваа колиба, како првата, беше полна со „горски" луѓе.

— Да ми беше стра не оде јас толку години сам, со Трајка овдеа и другите другари, даи бркам гордо одговори Толе и почна да им раскажува како сите потери се вардат од него, место тој да се варди од нив.

Мене, секако, ништо не ми беше јасно, па љубезно го замолив да ми каже што подразбира под тоа.

Момчињата од Америка го копираа кокни-стилот за да смуваат некоја девојка, а штом ќе наидеа на некој вистински Лондонец, се обидуваа да го натераат да им раскажува што подолго, без разлика што тој раскажува, само за потоа да можат подобро да му го копираат говорот. (...) Работа која отсекогаш сум ја сакал беше да ги слушам луѓето што зборуваат еден за друг - на тој начин ќе научиш колку за оној што се зборува, толку и за оној кој зборува.

Британските групи како Битлси, Ролинг Стоунси, Гери енд Пејсмејкерс, Кинкс, Анималс, Јардбирдс итн. наидоа и ги променија сите ставови за тоа што е, а што не е во фазон. Tough-big-city-teenage look или Mod и Edwardian.

Еден од нив му предложил на Сокол Мечевски, додека е жив Татко, да се соберат околу него надежни, учени ориенталисти, историчари, тој да им раскажува за сиџилите, а тие да запишуваат.

Им кажав за твоите зимошни маки во планината. Но ти подобро ќе им раскажуваш.

И потоа го замислував како да го слушав како малку фалбаџиски им раскажува на луѓето сред село употребувајќи ги зборовите што сега јас му ги ставав в уста: "Бурнав на портата кај него, како секогаш без теклив, да влезам кај братучедот Методија, ама портата однатре затворена, а и резето однадвор не е ставено.

Мислата толку ми е зајдена што разлатно го слушам како на луѓето им раскажува: "И пак, како некој будала, јас викам, Методија... O, Методија!...

И понатаму го слушам братучедот Германа како на луѓето им раскажува и се прашувам дали ќе се сети да погледне зад штиците што ги имам исправено на ѕидот од чардакот и каде што имам засолнето две дренови патерици останати уште од баба ми Петкана.

Се сетил - не се сетил, јас и натаму како да го слушам како на лутето самозадоволно им раскажува и откако ќе заврши, чека да чуе како тие гласно ќе се чудат како му истекнало така да направи.

Потоа го симнал куферот од грб, го положил во тремот на станицата, ја поканил придружничката да седне до него, потоа и тој се прибрал до неа на куферот, и додека чекале да пристигне возот од Битола за Прилеп, на Јончета Ризески Штетата, кој дојде за шеф на станицата на местото на Недлека Акиноски, кого при крајот на последната Голема војна, на повлекување, Германците го убија на станицата во Прилеп, и уште на Крстета и на Ордана Дамчески, кои, едниот како чувар на пругата а другиот како десетар, постојано се вртеа тука, им раскажувал што сè било запишано во тевтерот и додека раскажувал постојано се загледувал во ридиштата а таму врз нив, веќе префлено на оваа страна и на зајдување, сонцето како злато да истурило, така се чинело.

Но во меѓувреме, пред да пристигне на станицата возот од Битола за Прилеп, се случило нешто што многу ги збунило, а потоа и ги насмеало нив тројцата, Јончета Ризоски Штатата, Ордана и Крстета Дамчески.

Секој час им раскажував на учениците по нешто за Париз, им раскажував за тоа како сум чувала деца како студентка, им зборував за Монмартр, Лувр, Версај, за Сена, за букинистите...

Густав ја посетуваше Клара секоја прва среда во месецот.

Ги раскажуваше и убавите и грдите нешта, зборуваше за татко си кој сликал минијатури на плочки кои потоа ги украсувале кујните на богатите; тој умеел не само волшебно да слика, туку и да им раскажува приказни на своите деца за насликаното – за петелот и кокошката, за ветерната мелница и кравата, за млекарката и реката кои се појавувале на плочките под неговата рака.

Ја замислив како патува со децата во товарниот воз, и додека се така збиени во мракот на вагонот, им раскажува за патувањето што ги чека, им ветува море, игри на песокта и пливање.

И тие на портата од Гнездо ги чекаа да се вратат оние на кои им беше дозволена прошетка, ги дочекуваа со поглед со каков се чека вест од далечна земја, а потоа ги молеа да им раскажуваат за градот, за луѓето, за сето она што започнуваше на неколку чекори од местото каде што спиеја. .

„А јас не умеам да пливам,“ вели едно од децата. „Ќе научиш,“ го храбри Отла.

Понекогаш се опијанувал и ги претепувал децата и сопругата Ана, која тогаш заработувала рибајќи ги подовите во семејствата на богатите.

Затоа тој со сите нив ги делеше и тајните на своето срце, им раскажуваше за сѐ, без да ги крие од никого дури ни најсрамните нешта што ги правел, но и без да се обидува да најде некакво упростено објаснување за тоа зошто и како се изменил.

Стариот го чуваше и се подгордеваше, им раскажуваше на пријателите за виорливите денови од војната, најзанимливата и врвна точка во животот негов.

Тоа беше навредливо дури и за Арсо. Можеби нешто смешно им раскажуваше.

- Во потопот и вашите болви ќе се издават, претскажувал старецот со вражалски ќесички под очите, едното поголемо од другото како што е поголем потпланински бадем од семка на слива; навистина оние четворица со клокотави грла за малку не умреле од незапирливо смеење, се тркалале по млада трева слични на пеливани што се борат со своите сенки, наеднаш половина дружина да попаѓа од стомачен кикот кога оној Филип Макариев го прашал со детска наивност вториот Нојо што ќе се случи ако нивните болви се удават со него а сите други ако останат во големо корито со неговите болвички, црни и скокливи внучиња со Симон-Наконтикова крв на невидливите цицалки - Ќе се давите и ќе подавате раце да ми се фатите за учкуров, ама - на! завлекол рака в појас Симон Наконтик; капнувале од невидено смеење не знаејќи ги бара ли тој болвите под гаќи да ги стисне в рака и да ги спаси од поројните води што ќе ги покријат и Содома и Гомора на вилаетот или заканувачки сака да им го покаже учкурот за кој со задоцнето јунаштво на машкоста им раскажува нови библиски поглавија; од утробата му 'ртел плач.

Самопочитуваните тревари Никола Влашки и Пандил Димулев го следеле со машки разбирања оддалечувањето на оној чија лузна преку окото веќе двапати му ја преврзувале и го жалеле неснаодливиот млад и убав Куно Бунгур на кого во манастирскиот двор му се насмевнала жената на сургунисаниот маж.

2 Според подоцнежното раскажување на кукулинецот Лозан Перуника* (значи по седумдесет и осум години од настанот, кога тој веќе бил на прагот на своето столетие, поточно - според записите на некој калуѓер од илјада деветстотини и тринаесеттата година, кога веќе се гризеле со оган и челик под знамиња на лав или двоглав орел и атакувале едни на други преку полумртви села и градови во прашина, во чад и во треска бугарските дивизии на генералите Тошев, Ковачев и Иванов и српските дивизии од Првата, Втората и Третата армија на престолонаследникот Александар и на генералите Степановиќ и Јанковиќ, и едните и другите, мобилизирајќи ги македонските голтари од вардарскиот, пиринскиот и егејскиот дел на својот вилает да пукаат едни во други**, додавајќи му ги на тој хаос и грчките војски, сите три крунисани влади на тие армии во алчна агонија да лапнат по еден залак од Македонија), во она време големоглавиот и бабуњосан Адам Леновец им раскажувал на неколцина од дружината дека попчето што го мердале ноќе во Лесново не се занесувало толку по идејата на грчката Патријаршија за една голема и од Зевс или Саваот благословена Елада, тој неграмотник со ретка брада можеби за тоа и не знаел, колку што сакал да ги завлече прстите со многу топчести ковчиња под ленената кошула на Фиданка Кукникова; каменоделците по ден, најчесто пред своите жени со загатливо сомневање под клепките, ја проколнувале и ја пцуеле убавицата со дамки, со тие златни очи на страст и копнеж по милување, а ноќе станувале од постелите на своите жени, божем во дворот ќе шопаат широко расчекорени и без воздишки по она што пред тоа го сонувале, всушност како лилјаци ја облетувале Фиданкината куќа со еден прозорец под бушавиот сламен покрив и со напукнат оџак; жените веќе нешто знаеле за ноќната лилјачка игра на своите мустаќести балами и со дукат го наговарале попот да се преправи во козинав врколак и да внесе страв во селото; ама и на попот, како што раскажувале, не му висел под папок суџук од мелено козјо месо; и тој станувал бабачко кога ќе се сетел какви тајни си криеле жените под кошулите.

Црковниот старешина пробил со глава терцијарен слој да им раскажува народни библиички, нека го, немало зошто да се подбиваат со него.

Оние двајца борци на кои им ја раскажувал непознатата историја, весели зејгоровци што и на родените мајки можеле нечујно да им дрпнат доенче од прегратка, црпеле со една лажица густ мармалад од пленета германска конзерва и задоволно ги протегале мршавите нозе по земјата.

Нема извори на живот. Животот е извор што се пие себеси.

Ама еден ден, дури овците пладнуваа, Донка на Игнатовци со очи насолзени фати да им раскажува како насон го видела свршеникот свој врзан во синџири.

Толе не се пофали оти тој е најарен, но ја кажа правината дека Крсте Попов, иако е во трето одделение, поарно знае од Трајка Јанов и другите од први клас и го викат учителите да им раскажува кога овие не знаат некоја лекција, за да се засрамат.

И почна да им раскажува на новите колеги какви злодела му направија тие проклети Мариовци на султанот: – Јас бев, ефендилер, очевидец кога стотици наши луѓе тие пезевенци испратија кај големиот пророк.

Почнаа да ги заговараат. Да им раскажуваат како ќе одат во Истанбул, како ќе се возат на галии по море, како ќе ги пречека царот и како таму царски ќе живеат како негови синови.

Наместо на морските и езерските плажи во знак на протест Распнуваат шатори пред зградата на парламентот И наместо да им раскажуваат бајки на внуците Севезден се допрашуваат баш така ли се калеше челикот А меѓу нив има и такви кои во навлажнетите подшаторски соништа

Подоцна им раскажувавме на Татко и на Мајка сѐ што сме виделе, а тие носталгично коментираа.

Игуменот продолжуваше да им раскажува дека сѐ некоја несреќа го следела манастирот: токму кога ќе завладеела благосостојба во него - ќе зафател пожар и сѐ ќе збришел.

XVI Ручокот на Комисијата беше приреден на островцето обградено од бистрата изворска вода под жалните врби што своите гранки како зелени чипки ги спуштаа до земја; водата околу нив се прелеваше во зелени и светли тонови, по неа лебедите оставаа меки трагови доаѓајќи сосем блиску до огништето каде што се печеше прасето; калуѓерите се сменуваа вртејќи го раженот и плакнејќи ги лицата со студената вода; миризбата од вцрвенетото прасе што капеше на жарта, се ширеше наоколу дразнејќи им го желудникот на полковниците, игуменот, отец Иларион и отец Серафим кои седеа крај масата и пиеја; отец Серафим пак им наточи од најубавото вино, и додека чекаа да се испече прасето, им раскажуваше дека во турско време имало многу лозја во манастирот, а и во селата, зашто луѓето, за да се ослободат од големите даноци што власта им ги наметнувала за житните насади, тие нивјето ги засадувале само со лозја, зашто Турците не земале данок за лозјата, не собирале грозје, зашто не пиеле вино.

Спомна и некоја несправедливост кон мене од нивните искажувања а веднаш потоа уследија и зборови во одбрана на нашата љубов.

„Оф, ангелот и не е толку бел“ ги повторував тие нејзини зборови во себе додека слушав како таа им раскажува на некои непознати луѓе за мојот однос кон неа, за нас, за нашиот живот.

Или ако не тоа, дедо Геро на Јонета и на Гелета им раскажуваше за Дамета, за Никола Карев и за сите македонски јунаци со кои тој комитствувал и ги знаел.

(Еден од офицерите кои останале со нив им раскажувал за тој чудак од старите времиња, кој ни своето сопствено море доволно не си го познавал).

Ако е така, си помислив во тој момент, ако е така како што вели татко ми, тогаш не ќе можам ни на моите деца да им раскажувам поинакви приказни.

Може ќе сум баба тогаш, ќе имам внук или внучка, ќе доаѓам тука да ги шетам, и ќе им раскажува, за смрдливото Вардариште“ во еден здив кажуваше Нина - „а тие нема да ми веруваат“ „Десет минути!

Офицерот, мајор бил, мераклија по жени и голем бекрија, им раскажуваше дедо на другите дедовци во селото.

Дома за Циљка пред сѐ беа баба и дедо и помалите сестрички и братчето, кон кои беше така приврзана, како водата кон брегот и како птиците кон небото, а кои, ете, скоро година дена ги нема видено; дома беше и огништето, кое најмногу го сакаше тогаш, кога надвор врнеше снег со големи партали или кога завиваше северњакот зад прозорецот, а во спузата се печеа костени и компири и во поллуосветлената одаја единствено се спушаше прскањето на искрите и тивкиот глас на дедо кој им раскажуваше приказни и тие, внучињата загледани во него, едно подруго заспиваа со убавите самовили и со лошите змејови под клепките.

Сега кога им раскажувам на моите деца тие се кинат од смеење, но тоа беше мојот штос, зашто не сакав машките да се фалат дека се запознале со мене и дека сум нивна девојка.

Им раскажував на мајка ми и на татко ми за мојот нов сакан.