ДИГИТАЛЕН РЕЧНИК НА МАКЕДОНСКИОТ ЈАЗИК

По оваа работничка голгота, се чинеше дека доаѓаат подоб­ ри времиња кога за оваа веќе пропадната фабрика се најде 249 заинтересиран странски инвеститор2 од Австрија [всушност, тоа беше наш македонски гастарбајтер од Виена кој имаше велешко потекло и – дали поради носталгијата, навидум, сериозно беше „загреан“ и сакаше да вложи во рестартирањето на фабриката].

Но, парите кои беа предвидени да бидат наменети за ублажување на нега- тивните последици од отпуштањето на толкав број работници во овој некогашен индустриски град – никогаш не стигнаа до нив!?

Поради финансиските проблеми оваа фабрика, во која сѐ уште имаше државен пакет акции, влезе во познатиот FESAL II аранжман склучен помеѓу Владата на РМ (чиј претставник беше тогашниот Министер за финансии, а сегашен Премиер –  м-р Н.Груевски) и ММФ, како една од т.н. „12 големи загубари“.

Мајка ми, среќна, нѐ галеше сите. Смислата на сиот нејзин живот беше нашата среќа, а оваа наша радост беше дел од тоа.

Имаше дури и еврејски сефардски семејства, имаше едно ерменско семејство на музичари, имаше и едно руско семејство, спасено од Октомвриската револуција, имаше неколку турски семејства, имаше не­колку семејства од Егејска Македонија, тука беше нашето албанско семејство, среде многубројното македонско население, во оваа мала Козарска република.

Но тука беше нашата мајка и нашата баба Русинка, таа достоинствена полничка старица, со долги белоруси коси, со позлатени прамени што ѝ паѓаа врз широкото чело, со густи веѓи и сини добри очи, која ја вардеше мајка ми од смртта.

Ете, и сега, при последната мајчина рожба, крај мајка ми, во борбата помеѓу животот и смртта, беше нашата баба Русинка.

Четвртиот ден дојдоа и работниците. Двајцата, Вангел Борисоски и зет му Пандил, беа наши луѓе од Пустенец, село до езерото, отаде албанската граница.

Семејните дружења со многу вино и ракија во Лисиче и во Аердром.

Тоа не беше нашата мајка.

Имав впечаток дека подолго ќе се задржи во болница.

Тоа беше последен пат кога во авионот што од Берлин слета на скопскиот аеродром беше нашиот чичко Александар.

Речиси, сите одеа за Германија - тоа беа наши работници.

„Се сеќавате, нив ги најдовме на ѓубриште уште непрогледани.“ „И ги криевме во оваа визба“, продолжи Дејко.

„А бре, другари, кучкари сме, нема збор...“ „Беа наши“, рече Влатко.

Клучот од визбата ми беше во џебот, отклучив и се втурнавме: ние - петмина а тоа - малечко, исплашено и црно. Трепереше од страв. „Поголемо е од Џеки и Белчо“ реков.

Точно да ме пречекате на 30-ти септември.

Најмногу заради малечкиот ќе си дојдам поскоро.

Не, тоа веќе не беше нашата клупа.

Ти сам викаш бељата.

Дотука ли беше нашето пријателство од пред двајсет години.

— Брак, бре Рушид чауш! Дотука ли беше нашето пријателство? — почна да го моли Бино Рушида.

— Толе, зар дотука беше нашиот мерак?

И јас вардам мојот — и го затера и него кај сите.

Питропот еднаш сам им кажа на луѓето оти во црквата нашол две лајна испосрани од некого. Тие беа нашите лајна.

А дали аргументите држеа вода или не, не беше наше да цениме.

Ковчегот е ставен и колата поаѓа и ние зад неа тргнуваме молчаливи на почетокот, а како што се должи патот до последното почивалиште, се погласно се слуша крцкањето на протезите, некои подзастануваат да земат подлабок здив, други се поддржуваат под рака и така почнува нов разговор за тоа што беше наша младост во времето – невремето.

- Ми се чини дека со ископот за проширување на патот, ги ископаа и гробиштата… не беа наши. Италијански беа.

Тесната улица, која тогаш беше нашето единствено место за играње фудбал со топка крпеница од партали, е широка и само мерцедеси се движат во колони.

Тоа беше наше време, наша мака, наше страдање, наше верување, наш пораз...

Марширавме само ноќе, зашто денот беше на авионите. Нѐ дебнеа од небо и нѐ закопуваа в земја. Ноќта беше наша...

Некни пак бев на гробишта. Погребот помина тивко, без говори, без плачење, скоро во молк. И овој беше наш, иако анатемисан.

Овчари беа наши пристари мажи и сите главени од партијата.

Неизбричен, со разбушавена коса, ми се стори одеднаш стар, како да не беше нашиот татко.

„Ќе дојдам со тебе во Венеција,“ реков.

Тоа беше наш договор едната да ја разбуди другата кога ќе фати миг на тишина.

Венеција беше нашиот сон уште од добата на нашата невиност.

Тоа беше нашиот договор уште од моите први денови во Гнездо – ако една од нас се разбуди во миг на тишина, да ја разбуди и другата.

Станав, се приближив до Клара. Стоевме покрај отворениот прозорец – гледавме во мракот кон паркот.

Се молчеше насекаде за сѐ што беше поврзано со тој тукушто пронајден збор “сексуалност” – се молчеше во училиштата, црквите и синагогите, се молчеше дома, во салоните и на плоштадите, молчеа весниците и книгите; а како покривање на тој збор служеа и алиштата кои криеја сѐ од прстите на нозете до вратот.

Дознававме и дека тоа исто време носи во себе и еден поинаков свет од оној за кој отворено се зборуваше и кој можеше да се види преку ден – зад премолчувањето на сексуалноста се криеше неискреност и хипокризија. …

Такво беше нашето време, времето во кое израснавме, а Сара, Клара и јас знаевме многу повеќе од повеќето наши врснички – понекогаш ѕирнувавме во некои од медицинските книги на таткото на Сара, понекогаш ќе наслушневме нешто во салонот на Берта, понекогаш Клара ни пренесуваше нешто што ќе дознаеше од Густав, или од жените на кои им помагаше да се снајдат во животните невољи.

Тоа беше нашето време, времето на молк за телесноста.

И потоа лежевме така во мракот, молчејќи во тишината, а кога ќе го слушневме првиот шум или првиот крик, одново ги затворавме очите, и се обидувавме да заспиеме. .

Оние што беа наши непријатели, ни враќаа со навредливи зборови, но изговорени на непреводлив јазик.

- Јано, почнувај со објаснувањето. Нели за денес ти беше нашиот водич? - беше коментарот на Саво.

Еј гиди времиња! Главната туристичка дестинација тогаш беше нашиот јужен сосед.

Мажот Косров седел на столот и загрмел.

Пред него беше нашиот вујко Косров, огромен човек со калеша глава и со најголеми мустаќи во долината Сан Јоаким, човек толку буен по темперамент, толку раздразлив, толку невнимателен, што секого го запираше да зборува со рикање.

Затоа така радосно кимавме со главите кога некој странец ќе нѐ идентификуваше. Аха! Тито! Тито беше нашиот ID во странство. Југославија - Тито.

Спроти Еврејското Маало беше нашето Козар Маало.

Пред нашите погледи над Еврејското Маало беше извишена тврдината Кале, а во нејзината утроба беа скривалиштата од Втората светска војна.

Мајко моја, луѓето што немаат карактеристика или што им беше бележана беа наши непријатели.

Проклет да бидам, колку што можев повнимателно му намигнав на Кејтен, тоа беше нашето помирување.

Сѐ, сѐ, што ќе посакавме во тие мигови беше наше!

Сепак јас продолжив: - Арафат ја водеше палестинската револуција со својот силен вознес на крајот исцрпен од ситните тактизирања, за да биде понесен од лажната стратегија на малите чекори која му беше некогаш наложена како пат на враќање од егзил.

Сите му верувавме!

Махмуд Дарвиш веднаш прифати: - Арафат не се прослави со воени битки, ниту во егзил ниту во татковината, но тој беше нашиот голем победник во борбата за одбрана на правото за постоење на Палестина...

Тој беше нашиот татко кој не забележуваше дека ние околу него, синовите на егзилот, израснувавме, со свои животи и визии.

Меѓутоа, додека се предаваа, некој од нашите припука, па имаше и ранети. Заробивме четириесет Германци.

Тоа беше нашата прва чета, трет баталјон, единаесетта бригада.

Бидејќи ова беше наш прв контакт, ќе го задржиме.

Јас немав време да ги слушам овие приказни, за мене беше доволно тоа што го знаев, дека нашите се доселиле од Крајова, овде купиле куќа во Дебар Маало (јас и Мариела израснавме во таа куќа со голем двор што беше наш свет во детството) и, еве, сега го живееме животот ваков каков што е.

Во нивните станови беше мојот рај, во шупата со Ханка беше нашиот заеднички пекол.

А тоа беше нашата последна.

Да дознаат која беше нашата куќа крај Езерото, каде се родени четворицата постари синови. – Јас си ги вардам клучевите од старите куќи!

И пакетот навистина беше наш.

Таа земја повеќе не беше наша, како што не беше ни земјата во која пристанавме.

Кое беше нашето знаме на егзилот?

Никому ни на крајот од умот не му доаѓаше дека тоа беше нашето последно и неповратно заминување.

Ако не била заклучана и ако не бев тропал на таа иста врата (можеби со денови), зошто на многу места на десната дланка заедно со болката израснале и плускавици, слични на зрна од црно грозје?

Се трудев да ѝ ја објаснам мојата положба, непријатностите со сенките, мислам дека го спомнав и недоветното будалесто смеење на Јана, на твојата пријателка Јана, (токму така ѝ реков), но Катерина се преправаше дека ниту нешто слушнала, ниту нешто видела; (постојат такви моменти кога мојата Катерина в очи ми се руга, а лицето ѝ е невино, невино, како на палаво годиначе кое тукушто проодило), а притоа сепак, најприсутно барем во моите размисли беше она нејзино одречување, дури и спротивставување (како сум смеел да си претпоставувам дека таа дружи со сенки, а посебно со сенката на некоја Јана), а посебно ме изненади нејзината забелешка дека неа никогаш не ја интересирале русокосите фолиранки, и наеднаш ме заплисна некоја заедничка смеа, смеењето на двете жени, на Јана и на Катерина, кои како сенки се оддалечуваа по некоја спирална скала, а јас (тоа беше навистина за чудење) открив дека се наоѓам во ходникот, дека сум седнат на бетонот, и тоа пред врата што веројатно беше нашата, а притоа вратата беше заклучана.

- И јас, -реков.

Но, сепак, тоа беше нашата Калеша.

Пред нас стоеше сликата на Грамос и на Вичо што красноречиво ја опиша Високиот, слика многу поголема отколку што беа нашите мечти, а во ушите имавме одзвук на бомби, митралески и автоматски рафали.

Тоа беше нашиот дух, Науме, што светеше во мракот и секогаш пред очи ги имав тие пламенчиња и на жнеење, и на гроздобер, и на тивки седенки на кои повеќе пеевме со очи зашто под прозорците се врткаше грчкиот полицаец...

Имиња, имиња, имиња. Извикувани со плач, со љубов, со надеж, со болка, со топлина и со солзи во очите.

Само вечерите и ноќите беа наши.

Знаете... - Да, Кире, - рече Нумо. Тоа беа нашите ранети партизани во болницата...

Џерард и јас отидовме во кафетеријата Метро на една од оние книжевни вечери во среда, каде еден писател со име Рони Тавел читаше делови од својот роман и уште неколку песни.

На самиот крај од 64. го направивме Харлот, и нашиот прв звучен филм - Empire, осумчасовната снимка на Empire State Building; тоа беше нашиот прв звучен филм без тон.

Моите пријатели навраќаа до мене и се врткаа пред камерата и беа ѕвезди на попладневното снимање.

Месечните примања отсекогаш ни беа многу ниски и единствената, но доволна причина за среќа беше нашиот син.

„Најубаво танцуваа и најубави беа токму затоа што една од јагличиците беше нашата Мими!“ рече Влатко.

Сетне, беа нашче, комитите и по востањето гредее по нашче места грцки андари и беа полоши од Турците...

Прво нешто што направив отидов во катедралата каде што беше нашата романтична средба.

Ние другите не бевме љубоморни поради тоа, напротив сите го сакавме и поштувавме, тој беше нашиот идол и патоказ за сѐ и сешто што правевме во нашите детски игри и главен актер на сите возбудливи доживувања.

Да не беше нашата славна пар­тија, долго време ќе останевме со фашизмот.

Беше наша сенка на патувањето. Моја посебно.

Таква беше нашата куќа крај Езерото отворена за блиски и далечни пријатели.

Радиото беше претивко за да се слуша, бришачите шушкаа од време на време како да се возевме, а прозорите беа замаглени како да водевме љубов.

Колку навикнати бевме несмасно да се плеткаме, колку совршено непогоден беше нашиот тајминг, како мислевме дека енергијата е екстаза. Margina #32-33 [1996] | okno.mk 177

Се сеќаваш ли на таа со топлина смирена ноќ, и ние двајцата, со пот соединети, треперејќи како низ Плажата Оак Стрит да беснееше некој вонземен ветер којшто само ние го чувствувавме?

Како и обично, дождот го заживуваше мирисот на пушена риба и колбаси во тапацирот.

Завиткани во твоето излитено Навахо ќебе, лежевме бакнувајќи се со длабока страст сѐ додека ти не залипа од копнеж.

Бевме паркирани со Рамблерот во ќорсокакот на една улица со фабрики која беше нашата „патека на љубовниците“, слушајќи како ситен дождец и суви лисја ја прскаат хаубата.

Кралство ми беше нашиот двор, поданици верни - сѐ во него што е, секој жив створ.

Оваа планина целата беше наша, брезничка, зашто старите наши ја имаа купено од беговите... Селото има тапии за неа. Тоа остана за нас.

Насмеаната жена не само што ја наслика онаква каква што и самата се гледаше (негде длабоко во срцето), туку си направи и слика за себе, само што Пелагија требаше да ги одбере расфрланите зборови од татнежот и да се заклучи дека тетката Перса ( Името ми е Перса, рече) не била од секогаш сама, туку имала добар сопруг, името му било Панајот, бавчаванџија (Ми стопанствоно Острово половината беше наше), господ ги дарил со мома (Елена мајкин изгор, лична како тебе, мила), ама пустата војна ги однела и двајцата, и токму тука, на овој дел од разговорот тетката Перса ја грабнува малечката Пелагија и почнува да ја гушка и да ја бакнува, (Златната она на баба, дојди ми миличка да те помилувам!) и продолжи да кажува дека оваа малечка куќарка е голема за неа самата, а знае дека барала некое местенце за да се прибере со момичето, рече Оваа одајка од десно што гледа на страната на кај Острово ќе биде за мене, а оваа другава, од оваа страна, што гледа на кај зградата за бегалци нека биде за вас, и продолжи На кучево ќе му направиме куќичка во градинава! и ја отвора вратата сѐ уште стискајќи ја Пела на градите, ги внесува во претсобје големо колку нејзиното подрумче во кое се пулат четири врати и Пелагија нема време сѐ да собере во своите очи оти тетката Перса веднаш ја отвора вратата од одајката која со едно ама големо прозорче гледа на кај фабриката и на кај зградата на бегалците.

И после нѐ опколија единици на ОЗНА и толку беше нашето.

Колку испреместени беа нашите лица и тела во излогот!

Изгледа дека му било здодевно да седи дома сам па, како што ми кажа, отишол на гости кај четири студентки што живееја на истата улица каде што беше нашиот изнајмен стан.

Беа тоа денови на големи читања.

Ене, онаа, крајната соба беше наша детска, до неа е дневната, на другата страна има друг балкон, помал од овој што сега го гледаме, и таму е собата на мајка ми и татко ми.

- А, на баба ти Менка и дедо ти Марко?

Убава беше нашата куќа таква накитена и намирисана со тоа чудно и чудесно цвеќе.